قلمرو اختیارات فقیه بر مبنای قاعده نفی عسر و حرج در جامعه اسلامی

سوال اصلی پژوهش حاضر این است: مصادیق و قلمرو اختیارات فقیه در اجرای احکام اسلامی بر مبنای قاعده نفی عسر و حرج شامل چه مواردی است؟ فرضیه نوشتار این است: تاکید دین اسلام بر برداشتن تنگناها و دشواری ها از زندگی مسلمانان، ایجاد امنیت عمومی و تنظیم رابطه حاکم و مردم و همچنین بهره مندی از عدالت برای عموم مردم جلوه گر می شود. بنابراین قاعده نفی عسر و حرج، آشکارا قاعده ای اجتماعی و برای سامان دادن به زندگی مردم در جامعه اسلامی مربوط می شود. یافته های پژوهش نشان می‌دهد که فقها بر مبنای نفی عسر و حرج، جامعه را از وجود بی عدالتی ها پاک می سازند؛ در بُعد سیاسی نیز با هوشیاری و درایت، مانع تسلط بیگانگان و بهره کشی از مسلمانان و مظلومان می شوند. نفی عسر و حرج، انجام هرگونه تعامل با زورگویان عالم را که از موضع ناعادلانه انجام شود، نمی پذیرد، زیرا زمینه ساز تنگناهای اقتصادی و سیاسی برای مسلمانان خواهد بود. همچنین مرتفع شدن مشکلات اقتصادی، تاکید بر عدالت، بهره مندی از حقوق سیاسی، زندگی مطلوب خانوادگی و رتق و فتق امور خانواده از جمله دلایلی است که دخالت فقیه بر مبنای قاعده نفی عسر و حرج را توجیه می‌کند. روش پژوهش حاضر، توصیفی-تحلیلی است که با بهره گیری از منابع اسنادی و آثار مهم فقهای اسلام انجام شده است و رویکردی استنباطی دارد.

The realm of the jurisprudent’s authority based on the rule of negation of hardship in Islamic society

The main question of the present study is: What are the examples and scope of the jurisprudent’s authority in the implementation of Islamic rules based on the rule of negation of hardship? The hypothesis of the article is: The emphasis of Islam is on removing the bottlenecks and difficulties from the life of Muslims, creating public security and regulating the relationship between the ruler and the people, as well as the enjoyment of justice for the general public. Therefore, the rule of negation of hardship is clearly related to social rules and to regulate people’s lives in Islamic society. The findings of the study show that jurists, based on the denial of hardship, cleanse the society from the existence of injustices; In the political dimension, with vigilance and tact, they prevent the domination of foreigners and the exploitation of Muslims and the oppressed. Denying hardship does not allow any interaction with the oppressors of the world from an unjust position, because it will create economic and political hardships for Muslims. Also, resolving economic problems, emphasizing justice, enjoying political rights, good family life, and family affairs are among the reasons that justify the intervention of the jurist based on the rule of negation of hardship. The method of the present research is descriptive-analytical which has been done by using documentary sources and important works of Islamic jurists and has an inferential approach.