اثر تنش خشکی آخر فصل بر عملکرد و ارتباط آن با غلظت هورمون‏‌های Iaa و Aba دانه در دو رقم حساس و متحمل گندم

در مناطق خشک و نیمه‌خشک مانند ایران وقوع تنش خشکی در مراحل مختلف رشد دانه و کاهش شدید عملکرد ارقام مختلف گندم از مسایل شناخته شده تولید می‏باشد. این تحقیق در راستای مطالعه اثر تنش خشکی در مراحل تقسیم سلولی و پرشدن دانه‏‌ها، بر برخی ویژگی‌‌های فیزیولوژیک مرتبط با قدرت منبع و مخزن در مراحل مختلف رشد دانه دو رقم مرودشت و زاگرس (به ترتیب حساس و متحمل به تنش خشکی آخر فصل) اجرا شده است. این تحقیق در سال 1386 در شرایط گلخانه در پژوهشکده بیوتکنولوژی (کرج) و پردیس دانشگاه کشاورزی تهران و به صورت آزمایش فاکتوریل، در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. تیمار‌ها شامل تنش خشکی (50 درصد fc در 14 روز اول پس از گرده‌افشانی و آبیاری مجدد (مرحله اول)، آبیاری عادی در 14 روز اول و سپس قطع آب تا پایان آزمایش (مرحله دوم) و تیمار شاهد می‌باشند. در تیمار شاهد عملکرد دانه، زیست توده، وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله رقم مرودشت به‌طور معنی‌داری بیش‌تر از رقم زاگرس بود. هر دو سطح تنش خشکی موجب کاهش معنی‌دار این صفات در هر دو رقم شدند. iaa و aba بیش‌ترین غلظت را در دانه‏‌های در حال رشد، به‌ترتیب 7 و 14 روز بعد از گرده‏افشانی داشتند. تیمار تنش خشکی در مرحله تقسیم سلولی به‌ترتیب موجب کاهش غلظت iaa و افزایش معنی‌دار غلظت aba دانه‏‌های هر دو رقم شد. تنش خشکی در مرحله پرشدن دانه موجب افزایش معنی‌دار غلظت aba در دانه هر دو رقم شد. با توجه به نتایج به‌دست آمده به نظر می‌رسد مرحله پرشدن دانه نسبت به مرحله تقسیم سلولی مرحله کلیدی‏تری در شکل‏گیری عملکرد دانه باشد و اعمال تنش خشکی در این مرحله نسبت به مرحله تقسیم سلولی عملکرد دانه را به‌طور معنی‌دارتری کاهش دهد. احتمالاً، تنش خشکی در مرحله تقسیم سلولی از طریق کاهش غلظت هورمون iaa و افزایش غلظت aba باعث کاهش تقسیم سلولی، و در مرحله پرشدن دانه، از طریق افزایش غلظت aba، کاهش فعالیت‌‌های آنزیمی و دوره پرشدن دانه موجب کاهش عملکرد دانه می‏شود.