مطالعه مقایسه ای شیوه‌های پرکاربرد انتقال آب در بناهای سنّتی (مطالعه موردی: شهر اصفهان)

ایران سرزمین کویریکوهستانی است و به همین دلیل ادامۀ حیات منوط به طرّاحی و اجرای سیستم های هوشمند انتقال آب است. این وضعیّت آب و هوایی موجب شد تا راه‌کارهای متفاوتی برای انتقال آب خلق شود. کمبود آب و دسترسی دشوار به آب آشامیدنی در گذشته، معماران بومی را به فکر طرّاحی و ساخت سازه‌هایی برای رفع نیازهای گوناگون انداخت. هدف مقاله آن است که عوامل تاثیرگذار در ایجاد روش‌های مختلف استفاده از آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی را در بناهای کهن اصفهان مورد تحلیل قرار دهد. پژوهشگران دیگر در این گستره به جنبه‌های مختلف سیستم‌های انتقال آب از جمله فرم، ساختار، جنس و چگونگی کارکرد آن پرداخته‌اند و هرکدام به شکل مجزا بخشی از این راه‌کارها را مورد تحلیل قرار داده‌اند. این مقاله برای نخستین بار ساختاری تطبیقی برای چگونگی انتقال آب و دلایل تفاوت و تشابه نمونه‌های گوناگون را در شهر اصفهان ارائه می‌دهد و سعی بر آن دارد با مطالعات کتابخانه‌ای، برداشت‌های میدانی، مصاحبه با استادان مربوطه و به کمک نرم‌افزارهای دوبعدی و سه‌بعدی انواع شیوه‌های انتقال آب‌های سطحی و زیرزمینی همانند انواع چرخ چاه، گاو چاه و عناصر وابسته به آن‌ها در ساختمان‌های کهن را ترسیم کند و به روش تحلیلی تطبیقی داده‌ها را مورد بررسی قرار دهد. با بررسی‌های انجام‌شده آشکار شد که سیستم‌های گوناگون انتقال آب و دفع فاضلاب در بناهای کهن به کار گرفته شده است. این سیستم‌ها بسته به نحوه دسترسی به آب، میزان آب مصرفی، منابع ذخیره‌کننده آب اشکال گوناگونی پیدا کرده است. استفاده هوشمندانه از اختلاف سطح که ایجاد جریان آب را از ترازهای بالا به سمت حوض انتقال می‌دهد، بخشی از این دانش کهن است. این پژوهش قابلیّت انجام بر روی سیستم‌های آب‌رسانی در سایر شهرهای ایران را خواهد داشت.