تبیین کارکردپذیری پیش الگوهای نخستین وقف در شهر کهن ایرانی

تا کنون بررسی چیستی، نوع و چگونگی وقف در شهر کهن ایرانی در ادبیات مطالعات بنیادی شهری در ایران به صورت منسجم و علمی مطرح نگردیده است. بدین منظور؛ ساختارها، مشخصه ها و کارکردهای آن نیز بررسی شده است. شناخت سیر و فرآیند تکوین وقف در شهر کهن، سیمای روشنی از شباهت ها و تفاوت های آن با وقف در شهرهای دوره اسلامی و پس از آن را نمایان می سازد. روش این پژوهش کیفی و مبتنی بر راهبرد پژوهش تاریخی است. برای تبیین همپیوندی وقف و شهر، از یک مدل چهار لایه ای استقرائی همراه با شواهد تعیین گر و استنباطی استفاده شده است. این پژوهش، وجود پنهان سه «پیش الگوی نخستین وقف» در شهر کهن ایرانی را معرفی کرده است. در این میان؛ «متافیزیک»، «مکان» و «زمان»؛ عناصر مکمل یکدیگر برای این حضور بوده اند. این پیش الگوها، دامنة زمانی از دوران ماقبل تاریخ ایران تا انتهای دوره ساسانیان را در بر گرفته اند. پیش الگوها، ماهیتی مستقل و چند بُعدی داشته اند و به عنوان یک عنصر وابسته دینی، دارای مناسکی ویژه در کنار سایر ارکان برخاسته از جهان بینی دینی حاکم بر شار بوده اند. استقرار این پیش الگوها همراه با چهار مشخصه دینی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی می باشند. توجه و اعتقاد به دنیای پس از مرگ، الگوی خداپرستی و اخلاق، سه عنصر بارز و سازنده مشخصه دینی این پیش الگوها به شمار می روند. سیر حرکت پیش الگوها نیز از شکل ساده به شکل پیچیده بوده است. کارکردهای این پیش الگوها نیز شامل ابعاد قُدسی، سیاسی، دینی و مدنی است. بدین ترتیب در طی مطالعه، خلاء تحقیقاتی در این زمینه پُر شده و چشم انداز روشنی از موضوع ارائه شده است. در نهایت، پیش الگوهای نخستین وقف و مولِّفه های سازندة آن به تفکیک معرفی و تشریح شده و مصادیقی نیز از هر کدام معیَّن گردیده است.