تاثیرات متقابل مکان‌های وقفی و توسعه شهر تهران در دوره قاجاریه

عوامل متعدّدی از جمله، مشارکت اجتماعی در توسعۀ شهرها دخیل هستند. یکی از مصادیق مشارکت اجتماعی عمل به وقف است که برابر دستورات اسلامی با انگیزۀ کسب رضای خداوند انجام می‌‌شود. وقف در جامعه اثرات اجتماعی، اقتصادی و کالبدی بسیاری دارد که در این مقاله تاثیرات متقابل مکان‌‌های وقفی و توسعۀ شش محلۀ تهران در دورۀ قاجاریه بررسی شده است. از این رو روش تحقیق کیفی بوده و اطلاعات از منابع معتبر جمع‌آوری و تحلیل شده است. یافته‌‌ها نشان می‌‌دهد که مکان‌‌های وفقی شهر تهران در دورۀ قاجاریه در ارتقای سطح کیفیّت محیط از طریق توسعۀ کالبدی درونی محلّه‌ها، تقویت عناصر هویّت‌بخشی محلّه‌ها و ارتقای مبلمان شهری موثر بوده و هم‌چنین تحت تاثیر همین توسعه، از ابتدای دورۀ قاجاریه تا انتهای آن وقف روند افزایشی داشته است. علاوه بر این که توسعۀ کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تهران بر ایجاد و نوع مکان‌‌های وقفی موثر بوده است. به عبارت دیگر مکان‌‌های وقفی چون دکان ایجاد و مکان‌‌های وقفی‌ای که با شرایط جدید جامعه هماهنگی نداشته تخریب می‌‌شدند. هم‌چنین هیچ‌گاه مکان‌‌های وقفی مانع توسعۀ شهر نبوده‌اند، هرچند بلااستفاده شدن این مکان‌‌ها ضمن کاهش سطح امنیّت و اهمیّت کارکردهای مکان‌‌های مجاور، چهره شهر را نازیبا می‌کرده‌اند. تعداد مکان‌‌های وقفی در تمام محلّه‌ها به یک اندازه نبود و بازار بیش‌ترین و محلّه‌های ارگ و دولت کم‌ترین تعداد مکان‌‌های وقفی را داشتند.