الگوهای طرّاحی معماری قلعه های استان ایلام در دوره قاجار با تاکید بر الگوهای رفتاری

استان ایلام دارای آثار تاریخی فراوانی است که قلعه‌های گونه‌ای از این آثار است و با توجّه به موقعیّت جغرافیایی و تاریخی این منطقه از تنوّع بیش‌تری و ویژگی های معماری خاصی برخوردارند. این مقاله به دنبال یافتن سبک غالب، الگوهای طرّاحی و شاخصه های بارز مشترک بین قلعه های دورة قاجار در استان ایلام است. پرسش اصلی این است که آیا مفاهیم اجتماعی سیاسی، فرهنگی و بومی در شکل گیری عملکردها و فضاها و روابط‌شان در قلعه ها موثر بوده است یا خیر؟ بر این اساس به دنبال تحقیق و مطالعة سبک و شیوة زندگی مردم در آن زمان، معماری بومی، و شرایط اجتماعیسیاسی و فرهنگی آن دوران است. چارچوب نظری تحقیق بر ویژگی های طرّاحی معماری مشترک قلعه ها استوار است. روش تحقیق تاریخی تفسیری است و روش استدلال، این پژوهش قیاسی است. اطلاعات به دو شیوة اسنادی و کتابخانه ای گردآوری شده است. نتایج به‌دست آمده حاکی از آن است که این نوع بناها که در اقلیم های متفاوتی و با شکل ظاهری نسبتاً متفاوت بنا شده اند و کاربری تقریباً مشابهی داشته اند؛ الگوهای مشترکی در طرّاحی آن‌ها لحاظ شده که تا حدود زیادی متاثر از الگوهای رفتاری گذشته بوده است. در این باره می‌توان به الگوهای طرّاحی زیر اشاره کرد: نوع و سبک ورودی ها، نوع پلان و روابط فضایی، جا نمایی برخی فضاها از قبیل سرویس‌های بهداشتی و اتاق های شاه نشین و....، تناسب فضاهای ساخته شده و فضاهای باز، هم‌خوانی و پیروی از سبک تزیین‌های دورة قاجار وکاربری قلعه ها که همه این بناها از نوع قلعه های دشتی با کاربری قلعه های دارالاماره هستند.

Design patterns of architecture in the castles of Ilamprovinces in Qajar era with an emphasis on the behavioral patterns

Ilam province has historical monuments that castles are such of this works and due to geographical and historical position, the area is of greater diversity and certain architectural features. This article seeks to find dominant style, design patterns and common significant characteristics between the castles of the Qajar era in Ilam province. The main question is whether sociopolitical, cultural and indigenous concepts in the formation of performances and spaces and their relationships in the castle are effective? According to this, researching and studying the style and way of life of the people at that time, is vernacular architecture, and sociopolitical and cultural conditions of that era. Theoretical framework of research is based on the design features of common architecture of castles. The methodology of research is historical interpretative andreasoning method of this research is analogical. Data were collected in two ways, documentary and library. The results suggest that these types of buildingswere constructed in different climatic conditions and with a relatively different form and they had almost similar user;Common patterns existed in their design, which has largely been influenced by past behavior patterns. In this regard, we can refer to following design patterns: the type and style entrances, type of plan and spatial relationships, and locating of some spaces such as toilets and king rooms, etc., the fitness of built spaces and open spaces and consistency and following of the style of decorations ofQajar era and the user of castles that the type of all buildings isdesert castles (Dashti castles) with the user of mansion castle (Daralemareh castles).