گونه‌شناسی کالبدی میدان‌های مرکز محلّه در بافت تاریخی گرگان

شهر گرگان به عنوان یکی از مراکز مهم تمدن در شمال ایران، در دورة قاجاریه به تبع این‌که مهد خاندان قاجار است، دارای اهمیّت سیاسی و اداری دوچندانی ‌شد؛ به گونه‌ای که می‌توان گفت نمونه نسبتاً کاملی از شهرسازی دورة قاجاری را می‌توان در بافت تاریخی این شهر مشاهده کرد. از حیث نگاه به شاخصه‌های فضاهای شهری در شهرسازی ایرانیاسلامی، بافت تاریخی گرگان دارای الگوهای متنوّع و ترکیب منحصر به فردی از میدان‌های مراکز محلّه است که از بعد عملکردی دارای هویّت مذهبی به عنوان تکیه بوده‌اند. با وجود نمونه‌های ارزش‌مند برای استخراج اصول شهرسازی ایرانیاسلامی از این میدان‌ها، تاکنون پژوهش منسجمی در این زمینه انجام نشده است. این پژوهش، به عنوان نخستین گام در این حوزه، تمرکز بر گونه‌شناسی کالبدی این میدان‌ها دارد. روش پژوهش مبتنی بر رویکرد گونه‌شناسی نسبت به فضای شهری، از مطالعات تفسیری تاریخی، تحلیل محتوا و شبیه‌سازی بهره می‌گیرد. ضمن مستندسازی وضع موجود میدان‌های مرکز محلّه بافت تاریخی گرگان به عنوان یکی از نتایج مهم پژوهش، تحلیل‌ها حکایت از آن دارد که از لحاظ کالبدی، این میدان‌ها دارای شاخصه‌های مشترکی در نوع دسترسی، نفوذپذیری و تناسبات حجمی هستند. هم‌چنین اصل انعطاف‌پذیری در تغییر عملکرد فضای میدان‌ها به ویژه در ترکیب با عملکرد مذهبی و تجاری، به عنوان اصلی پایه در طرّاحی مد نظر بوده است.

Physical Typology of Mahallah’s (Neighborhood) Central Plazas in Historic Part of Gorgan

Gorgan is one of important centers of civilization at north of Iran.During the Qajar dynasty, political and administrative importance of the city significantly increased because it’s the origin land of Qajars. So, a complete example of Qajar urbanism can be seen in the historic part of Gorgan. Referring to the characteristics of urban spaces in Iranian cities, historic part of Gorgan introduces a unique composition and different patterns of neighborhood ( Mahallah’s) Central Plazas that their main function has been religious with the name of Tekyeh. Despite a rich background in these spaces to find principles of Iranian Islamic city indices, there is no integral and comprehensive research about these plazas.This research as a start point concentrates on physical typology of these plazas. Method of research based on urban spaces typology approach use historical interpretative method, content analyzes method and simulation.Meanwhile documentation of current situation of Mahallah’s Central Plazas in historic Part of Gorgan, the analysis demonstrates that in terms of physical, these Plazas have a common characteristic in the type of accessibility, permeability and proportions. Moreover, the principle of flexibility in the plazas functions, especially in combination with religious and commercial performance, has been considered as a base in design.