گونه شناسی معماری مساجد محله ای شهر سنندج در دوره قاجار

سنندج مساجد محلّه‌ای متعدّدی دارد. ویژگی‌های این مساجد ایجاب می‌کند که به طور جداگانه مطالعه‌ شوند. هدف از این نوشتار در ابتدا تاریخ‌گذاری و شناخت ویژگی‌های فضایی-کالبدی این بناها و در ادامه گونه‌شناسی مساجد محلّه‌ای شهر سنندج در دوره قاجار است تا به این پرسش‌ها پاسخ داده‌ شود: نخست، چند گونه مسجد با توجّه به ساختار معماری و چیدمان فضاها در این شهر قابل شناسایی است؟ دوم، هر یک از این گونه‌ها چه ویژگی‌هایی دارند و آیا می‌توان «سبک سنندجی» را بر آنها اطلاق کرد؟ با توجّه به پرسش‌های تحقیق این پیش‌فرض‌ها مطرح است که مساجد شهر سنندج سبکی خاص در نقشه و ساختار و چیدمان فضاها دارند که می‌توان آنها را تحت عنوان مساجد محلّه‌ای «سبک سنندجی» نام‌گذاری کرد. هریک از گونه‌های این سبک، ویژگی‌های خاص خود را متناسب با شرایط مکانی دارند. این تحقیق با شناسایی معیارهای معماری ساخت مساجد محلّه‌ای سنندج در دوره قاجار به تبیین گونه‌ها پرداخته که از طریق گونه‌شناسی توصیفی، تاریخی - تحلیلی و با الگوی گونه‌شناسی داده‌بنیاد به طبقه‌بندی نمونه‌های مورد مطالعه می‌پردازد. داده‌های این نوشتار از طریق بررسی‌های میدانی و بازدید از این مساجد و مدارک کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده است. برآیند این نوشتار نشان می‌دهد که مهم‌ترین معیارهای طرّاحی؛ ساخت و ساز مساجد محلّه‌ای در نوع معماری بومی برون‌گرا و معماری مرکزی ایران درون‌گرا و نیز وضعیّت زمین، امکانات در اختیار به لحاظ تمکّن مالی و مصالح بوده است. هم‌چنین تحلیل گونه‌ها نشان می‌دهد که این سبک ‌از معماری متناسب با شرایط زمان و مکان و اقلیم منطقه بوده است.