تحلیلی بر نقش حیاط مساجد در شهرهای اسلامی به عنوان فضای شهری (مطالعه موردی: صحن انقلاب اسلامی، حرم حضرت معصومه (س) قم)

در بررسی و تحلیل فضاهای شهری، با عناصر شهری مانند میدان، خیابان و ... مواجه هستیم. فضاهایی که علاوه بر ایفای نقش عملکردی و ارتباطی به عنوان محلّی مناسب برای برقراری تعاملات اجتماعی و حضور شهروندان در اجتماع ایفای نقش می نمایند. به جهت گسترش حوزه نفوذ این گونه فضاهای شهری، می توان از فضاهای باز مذهبی به طور عام و صحن و حیاط مساجد به طور خاص به عنوان فضای شهری یاد کرد؛ فضایی که در صورت مطالعه، طرّاحی و مدیریّت بهینه، نقش مناسبی در شکل گیری حیات اجتماعی شهروندان دارد. هدف از این تحقیق، امکان سنجی احتساب صحن و حیاط مساجد در شهرهای اسلامی به عنوان فضای شهری بوده است؛ بدین جهت نوشتار حاضر با شناخت ویژگی های تعیین کننده حیاط مساجد به عنوان فضاهای شهری به تحلیل و مقایسه آن در صحن انقلاب اسلامی حرم حضرت معصومه (س) شهر قم پرداخته است. پژوهش بر اساس روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد؛ که، ویژگی کلی دسترسی و ارتباط با گذرهای اطراف، داشتن ورودی های متعدّد، تعامل ایجاد شده بین مردم در فضای مذکور و وجود روح حیات شهری، عوامل موثّر و تعیین کننده ای در محسوب شدن فضاهای باز مذهبی به عنوان فضای شهری هستند. این گونه فضاها به لحاظ هنجارها، رفتارها و عملکرد، دارای محدودیّت های فقهی در کاربرد و حضور هستند که باید به گونه ای دقیق تر مورد توجه طرّاحان و برنامه ریزان قرار گیرند.