نقش حیاط در معماری معاصر ایران؛ مطالعه موردی: دوره های قاجار و پهلوی

معماری سنّتی و گذشته را می?توان سرشار از مفاهیمی دانست که بر اساس فرهنگ، عقاید، محیط و بسیاری از مسایل دیگر به شکل کالبدی انسجام یافته و با توجّه به نیازهای ساکنان شکل گرفته است. حیاط با قرارگیری در مرکز خانه، نقش بسزایی در تنظیم و انسجام فعالیّت?ها، حریم?ها، ارتباطات در معماری و زندگی خانه?های ایرانی ایفا می?نموده است. از این رو، هدف این پژوهش بررسی سیر تحوّل معماری حیاط و فضای باز مسکونی? است. سوال اصلی تحقیق را می?توان این?گونه ذکر نمود: دیدگاه و نگرش به حیاط در مسکن سنّتی دزفول به چه صورتی بوده است و کالبد و هندسه حیاط در دوران معاصر به چه صورتی تغییر کرده است؟ لذا با توجّه به ماهیّت تحقیق از روش توصیفی ـ تحلیلی استفاده شد و 24 نمونه از خانه?های معاصر دزفول در استان خوزستان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته?های تحقیق حاکی از آن است که در سیر تحوّل الگوهای حیاط، بسیاری از مفاهیم باارزش مانند محرمیّت و درون?گرایی، محوربندی، نورگیری و مسایل اقلیمی در دوره پهلوی، کمرنگ?تر شده است. نتایج مطالعات نشان می?دهد حیاط در خانه?های سنّتی سه نقش فرهنگی ـ اجتماعی، اقلیمی ـ محیطی، و کالبدی و ساخت را ایفا می?نموده است که سبب دو نوع انسجام شکلی و محتوایی می?گردید. سیر تحوّل نشان?دهنده این است که انسجام محتوایی بیش از انسجام شکلی تحت تاثیر قرار گرفته است. از این?رو، به نظر می?رسد در صورت توجّه به هویّت ایرانی ـ اسلامی و هم?چنین نیازهای انسانی می?توان نقش انسجامدهنده فضاهای باز را در معماری مسکونی حاضر احیا نمود.