خلوت و محرمیت (شناخت تفاوت ها و شباهت های این دو مفهوم در معماری و شهرسازی)

انسان و ارتباط او با محیط اطرافش و سایر انسان ها همواره ذهن طرّاحان را به خود مشغول داشته است، امّا به عنوان دانش «علوم محیطی و رفتاری» قدمتی بیش از چند دهه ندارد. تا به امروز نظریّه ها و بحث های متنوّعی از مولّفه های مهم و تاثیرگذار بر انسان و ارتباطش با اجتماع مطرح شده است. «خلوت» و «محرمیّت» دو مفهوم اساسی در این حوزه محسوب می شوند. اخیراًدر بسیاری از پژوهش های انجام گرفته می بینیم که به هنگام ترجمه از زبان انگلیسی به فارسی، واژه «محرمیّت» به عنوان معادلی برای واژه “privacy” و در کنار واژه «خلوت» به کار می رود. در حالی که در فرهنگ شرقی به خصوص فرهنگ ایرانی ـ اسلامی، این دو مفهوم در عین داشتن حوزه هایی هم پوشان،با یکدیگر تفاوت های مشخّصی دارند. محرمیّت علی رغم نادیده گرفته شدن، پیوندی بسیار ریشه ای و عمیق با فرهنگ، شخصیّت و معماری ایرانیان دارد. نگرانی ناشی از یکی انگاشتن این دو مفهوم و کم رنگ شدن تدریجی مفهوم محرمیّت در معماری معاصر ایران، ما را بر آن داشت تا در این پژوهش به تبیین مفهوم هر یک از این واژه ها پرداخته و با روشن کردن مرزها و اشتراکات شان به طرّاحان و معماران ایرانی هشدار دهیم که دچار اشتباه در مفهوم این دو واژه نشده و محرمیّت را به سادگی فراموش نکنند. برای این منظور ابتدابه روش مطالعه ی کتابخانه ای، به واژه شناسی این لغات و سپس با مرور ادبیات موضوع، متون تاریخی و بررسی افکار و نظریّه های موجود، به شکافتن هرچه بیش تر این دو مفهوم پرداختیم. سپس به روش مطالعه ی تطبیقی شباهت ها و تفاوت های این دو مفهوم را در تعدادی از مصادیق معماری بررسی کرده و در نهایت با نشان دادن تفاوت های ماهوی و بنیادین این دو مفهوم در معنا و کاربرد، به فعالان معماری و شهرسازی ایران نشان خواهیم داد که آن ویژگی ای که در معماری امروز ایران پررنگ تر از همیشه دیده می شود مفهوم خلوت است، نه محرمیت. استفاده از مفهوم بیگانه ی خلوت، در پی بی توجهی به اصول معماری ایرانی اسلامی در حال خدشه دار کردن و از بین بردن یکی از ویژگی های اصالت بخش معماری ما، «محرمیت»، است.