گونه شناسی مسجد ـ مدرسه های دوره قاجار

فعالیّت?های آموزشی در هر دوره ای از اهمیّت بسزایی برخوردار بوده است. آموزش و تعلیم در هر زمان سبب رشد و پیشرفت فرهنگ و تمدن در جامعه شده است. این تحقیق به پیدایش مراکز آموزشی ـ مذهبی که همان مسجد ـ مدرسه ها هستند، می پردازد و چون عمده این مراکز در زمان قاجاریه ساخته شده?اند، جمعیّت آماری را مسجد ـ مدرسه های این دوره تشکیل داده است. هدف اصلی پژوهش تحلیل و گونه?شناسی این مسجد ـ مدرسه?ها و مساله مهم در تحقیق این است که مسجد ـ مدرسه?های ایران در دوره قاجار به چه گونه?هایی تقسیم می?شوند؟ آیا رابطه?ای میان گونه?های مختلف مسجد ـ مدرسه?ها و زمان ساخت آن?ها وجود دارد؟ یا این رابطه با مکان و موقعیّت قرارگیری قابل توجیه است؟ در این پژوهش از روش تحقیق موردپژوهی استفاده شده است. روش گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی و کتابخانه?ای است. نتایج این تحقیق حکایت از تقسیم?بندی مسجد ـ مدرسه?ها به سه گونه اصلی دارد. گونه اول، مسجدـ مدرسه، فضای واحدی است که کارکرد مسجد و مدرسه در آن از هم تفکیک شده است. گونه دوم، مسجد و مدرسه در یک فضا قرار گرفته?اند و کاربری مسجد و مدرسه در هم ادغام شده ?است. گونه سوم، شامل مسجدـ مدرسه?هایی است که به صورت جدا از هم ولی، در کنار هم ساخته شده?اند. ارتباط مسجد و مدرسه از طریق فضایی مشترک در داخل بناست. در واقع این گونه?بندی با زمان ساخت، مکان و موقعیّت قرارگیری مسجدـ مدرسه?ها رابطه ای نداشته است. شاید بتوان گفت که در شرایط خاصی و برحسب نوع تفکّر و هم?چنین میزان اهمیّت مسجد و مدرسه، این گونه?ها شکل گرفته?اند.