تاثیر اصول فقهی مرتبط با حقوق شهروندی بر پایه عدل در طرّاحی مسکن (نمونه موردی: سه مورد از خانه های ایرانی- اسلامی)

تمامی شهر های جهان اسلام، دارای هویّت اسلامی مشترکی هستند. این هویّت به وسیله ارزش های اسلامی پنهان در بطن معماری و شهرسازی آنان حاصل شده است. در واقع ایجاد تعامل میان فقه و زبان طرّاحی نیازمند طرّاحی الگویی راهبردی است؛ این الگو با واکاوی و بازشناسی مفاهیم اسلامی به دست خواهد آمد. در مقاله حاضر با رجوع به قرآن و احادیث، تجلّی اصل «لاضرر و لاضرار» به عنوان مهم ترین اصل حقوق شهروندی، بر پایه عدل در معماری مسکونی، بررسی شده است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش تفسیری- تاریخی است و تحلیل های مربوط به بناها با روش استدلال منطقی صورت گرفته است. در جمع آوری اطلاعات از اسناد و متون تاریخی، منابع کتابخانه ای و اینترنتی استفاده شده است. در این مقاله به منظور بررسی اصل لاضرر و لاضرار در معماری ایرانی- اسلامی، سه مورد از خانه های سنّتی به روش نمونه گیری هدف مند انتخاب شده اند. نتایج حاصل بیان کننده این موضوع است که این اصل به عنوان مهم ترین اصل مرتبط با حقوق شهروندی، در تمامی ابعاد معماری خانه های ایرانی- اسلامی تاثیر گذاشته است. این تاثیرات برگرفته از مفهوم عدل است که شامل تعادل و توازن در پلان و نما، هماهنگی واحد مسکونی با دیگر واحدها، مساله حریم خصوصی و عمومی و محرمیّت در معماری بناها در نظر گرفته شده است. اصول دیگری چون احترام به دیگر افراد نظیر همسایگان و عابران، رعایت حق شفعه، احترام به حقوق همسایگان در استفاده از منابع عمومی نظیر آب، نور آفتاب و ...، رعایت پاکیزگی و عدم آسیب رساندن به همسایگان و دیگر افراد از نظر بصری، صوتی و... همگی جزو اصولی هستند که در فقه اسلامی رعایت آن ضروری است و تمام این مسایل در خانه های ایرانی- اسلامی رعایت شده است.