عناصر کالبدی معماری ایرانی اسلامی بازار قدیم دزفول و ویژگی های آن ها در هدایت جریان هوا

معماری سنّتی شهرهای تاریخی ایران (دوران پس از اسلام) همواره بیانگر فرهنگ ایرانی ـ اسلامی مردم بومی بوده است. علاوه بر این که محدودیّت های اقلیمی هر منطقه از عوامل اصلی ایجاد سبک های خاص معماری است. در این میان بازار سنّتی در شهرهای ایرانی ـ اسلامی، مهم ترین کانون فعّالیّت های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بوده است و سامانه بسیار منظمی به شمار می رود. مقاله حاضر به بررسی عناصر منحصر به فرد معماری ایرانی ـ اسلامی بازار قدیم دزفول می پردازد و تلاش دارد تا ضمن شناسایی ویژگی های کالبدی آن ها، توجیهی بر علل شکل گیری آن ها، با توجّه به محدودیّت های اقلیمی و لزوم برقراری و هدایت جریان دایمی هوا در فضاهای داخلی، بیابد. برای این منظور از روشی ترکیبی استفاده شد: در مرحله اول با تدوین راهبردی تجربی، عناصر بومی معماری ایرانی ـ اسلامی بازار (متغیّرهای تحقیق) شناسایی و داده های پژوهش گردآوری شدند. تحلیل ها بر روی داده ها با استفاده از روش توصیفی ـ مقایسه ای صورت گرفت. به منظور تایید نتایج، جریان هوای داخل در نمونه انتخابی با روش cfd شبیه سازی شد. نتایج نشان می دهد که موقعیت فضاهای پر و خالی، میدانچه ها، تناسبات بازار و موقعیّت بازشوها در بازار سامانه ای منظم را تشکیل داده است که بر اساس یافته های این پژوهش، شرایط جریان هوا (متغیر وابسته) را در بازار تعیین می کنند و تغییرات در وضعیت هریک، موجب برهم زدن سامانه، شرایط آسایش و متعاقباً مختل شدن عملکرد آن (به عنوان یکی از مهم-ترین عوامل هویت دهنده به شهر ایرانی اسلامی) می گردد و هم چنان که در توسعه بازار و مرمت آن مشاهده گردیده است، آن را به یک نماد غیر عملکردی تبدیل می نماید. پژوهش حاضر ضمن بررسی رابطه بین عناصر ایرانی اسلامی مذکور، راهکارهایی اجرایی را در توسعه و احیای بازار ارایه می دهد.