تبیین ابعاد و مولفه های تاب آوری شهرهای اسلامی

شهرها، نظامهای پیچیده و بههم وابستهای هستند که نسبت به تهدیدهای طبیعی، انسانساخت و خرابکارانه، بسیار آسیبپذیرند. مشخصاتی که شهرها را مطلوب و دستیافتنی میسازد، مانند معماریها، مراکز تمرکز جمعیت، چیدمان عناصر و فضاهای شهری، زیرساختهای بههم وابسته و سایر موارد، اینها شهرها را در معرض خطرهای بالایی نسبت به مخاطرات طبیعی (سیلها، زلزلهها و...) و نیز مخاطرات انسانساخت قرار میدهد. برخی از شهرهای جهان، با وجود اینکه همواره مجبور به سازگار شدن و تطابق با تغییر شرایط پیرامون بودهاند، سابقه طولانی در پذیرش مداوم ساکنان و ادامه حیات شهری دارند. در کنار آنها شهرهای بزرگ دیگر در دوره هزاره نخست پس ازمیلاد هم بودهاند که هماکنون از اهمیت کمتری برخوردارند. شهرهایی چون کایفنگ، چین؛ نیشابور، ایران؛ کاردوبا، اسپانیا. حتی برخی از شهرها در مسیر تاریخ به طور کامل، ویران و رها شدهاند، همانند آنگلور، امپراتوری خمر و شهر سوخته ایران. از سویی دیگر، قرنهاست شهرهای اسلامی نظیر قاهره، استانبول، بغداد و تبریز که در کل دوران هزاره دوم از بزرگترین شهرهای جهان اسلام محسوب میشدند، با وجودِ تجربه حوادث و تحولات بیشمار، با تغییر نیازها، عملکردها و کارکردها و شکلها به حیات و بالندگی خود ادامه میدهند. این شهرها به طور معمول، حوادث و تحولات زیادی را در تاریخ پرفراز و نشیب خود تجربه کردهاند، اما بیشتر بهدلیل داشتن شبکهای پایدار و منسجم از ترکیب نظامهای کالبدی و جوامع انسانی، با انعطاف پذیری لازم در برابر حوادث و تغییرات، قابلیت انطباق با شرایط جدید را فراهم نمودهاند. امروزه این ظرفیت تحمل بهعنوان «تابآوری» شهرها مورد توجه محققان قرار گرفته است. با وجود تمام توجهات و کوششهایی که برای تحقق مفهوم تابآوری جوامع شهری صورت پذیرفته، تعداد محدودی از قوانین نظاممند مدوّن در مورد تابآوری وجود دارد که در مقیاس شهر کاربردی شدهاند. تابآوری شهر عبارت از معیاری برای سنجش میزان توانایی نظام (system) شهری برای جذب تغییرات و سازماندهی مجدد تغییرات حاصل از اختلالات، پایداری شهر و ظرفیت سازی است. در این مقاله برای بررسی تابآوری شهر که در اینجا ظرفیت تحمل در ابعاد مادی و معنوی قلمداد شده از الگوی ارزیابی ظرفیت با رویکرد مبتنیبر نگرش سیستمی استفاده گردیده و سعی بر آن بوده است که با ارایه تعاریف آسیبپذیری، تابآوری و نیز بررسی ارتباط میان تابآوری، آسیبپذیری و ظرفیت انطباق و سازگاری با توجه به چارچوبها و الگوهای مطالعه شده، ابعاد و مولفههای پیشنهادی برای تابآوری شهرهای اسلامی مشخص و ارایه شود.