نمودپذیری ارزش‌های معنوی در معماری اسلامی با محوریت فضای سکونت

معماری و شهر هر جامعه مشتمل بر مجموعه عناصر و فعالیت‌هایی است که بر اساس مفاهیم و ارزش‌های مورد باور آن جامعه به گونه‌ای ایجاد می‌شوند که بتوانند جامعه را در راه وصول به آرمان‌های حیاتش یاری رسانند. از آن جایی که در سبک و شیوه زندگی اسلامی، معماری نقش جدی و حیاتی و اثربخش ایفا می‌کند، هدف این مقاله استخراج و کاربست مفاهیم معنوی از منابع اسلامی بوده که قابلیت استفاده در جهت طراحی معماری داشته و موجبات تعالی آن و ترویج سبک و شیوه زندگی در پرتو تعلیمات اسلامی را فراهم می‌نماید. چیستی و چگونگی نمود و تجلی این ارزش‌ها و مفاهیمی مانند «ذکر خدا»، «وحدت و لاشریک دانستن خداوند»، «خشیت و تواضع»، «پرهیز از اسراف و تجمل‌گرایی»، «تعقّل و تفکّر»، «حجاب و محرمیت»، «حُجب و حیا» و «فضایل اخلاقی» همچون دوری از تمایلات نفسانی، حفظ و تجلی شعائر اسلامی و ترویج کفر، در معماری ایرانی اسلامی با روش توصیفی و تحلیلی و به کمک اسناد نوشتاری و در نمونه فضاهای مسکونی مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که بهره‌مندی از ویژگی‌های معنایی و بررسی ظرفیت‌های تفکر اسلامی و کاربست آنها در طراحی معماری، همچون اذکار الهی کتیبه‌های ورودی‌ مساجد و منازل، نقش محوریت مسجد در شهرسازیِ اسلامی، کوتاهی ارتفاع ورودی‌ها و پایین آوردن سقف داخلی بنا که نمود حس کرنش بوده، می‌تواند معمار را در رسیدن به طراحی مطلوب و متعالی بهره مند گرداند و در نتیجه بستر مناسبی را برای ادراک مخاطب و تبلیغ و ترویج اندیشه معنوی از طریق معماری مهیا سازد.