بازآفرینی پایداری با تاکید بر نقش طبیعت در ساختار کالبدی شهرهای ایرانی ـ اسلامی

الگوی شهرهای کهن ایرانی ـ اسلامی در گذشته با اتکای بر دو عامل اساسی شکل گرفته است. در جایگاه نخست، اسلام به عنوان نظام کمال یافته اجتماعی، فرهنگی، ارزشی و تعالیبخش انسانها و در جایگاه بعد معماری ایرانی به منزله تجلّی?گاه کالبد فرهنگ ایرانی در ساختارهای فیزیکی قرار دارد. این شهرها با توجّه به ویژگیهای کارآیی اقتصادی، پویایی اجتماعی و تعالی فرهنگی در کنار آسیبهای اندک زیست محیطی تا حدودی شکل شهر پایدار توسعهیافته را ارتقا دادهاند. هر چند در این مجموعهها تفاهمی چون حقوق شهر و شهروندی به دلیل استقرار حکومتهای غیر مردمسالار و غیر اسلامی مورد غفلت واقع شده است. شهر تهران در سالهای اخیر (به خصوص از دوران حکومت پهلوی) به علّت تمرکز خدمات در آن با رشد شتابان جمعیّت و به تبع آن با افزایش مهاجرپذیری مواجه بوده است. از پیامدهای این گسترش نسنجیده می?توان به افزایش و تراکم تودههای ساختمانی و سازههای انسانساخت و در نتیجه غلبه بافت مصنوع بر عرصههای بدیع و بکر طبیعی و بلعیدن عناصر ارزشمند تاریخی و طبیعی به درون خود اشاره نمود. توسعه غیر منسجم شهر تهران در این تغییر، روند سالهای اخیر و رشد ناموزون برخی از مولّفهها به ?خصوص مولّفه اقتصادی در کنار به هم ریختن آرامش اجتماعی و آسایش زندگی، افزایش آلایندههای محیطی و زیست محیطی، بروز و تشدید آسیبهای اجتماعی و رونق گرفتن الگویی از معماری فاقد هویّت (بدون در نظر گرفتن ضرورت بازآفرینی عوامل موثّر بر جذابیت قبلی شهر تهران) این شهر را به سمت ناپایداری سوق داده است. در این میان، بازآفرینی عناصر طبیعی از دست رفته به خصوص روددرههای درون شهری در جهت نقشآفرینی پایدار زیرساختهای سبز در ساختار شهر و تجهیز آنها به زندگی جمعی از نقش اساسی برخوردار است. مقاله حاضر روددره مقصود بیک را به عنوان یکی از اندامهای اکولوژیک شهر تهران مورد مطالعه قرار داده است و با انجام مطالعات میدانی و بررسی مدارک، بر اساس امکانات و فرصتها، محدودیتها و تهدیدها، راهبردهایی را به منظور بازآفرینی پایداری آن ارایه داده است.