مولفه‌های کیفیت مکان در شهر ایرانی اسلامی

حضور انسان در مکان‌های شهری به معنای اتصال به وجودی جمعی و فضای ادراک‌شده توسط او، حاصل گفتمانی بین ذهن و اجتماع است، فلذا استنباط و القای معنای مکان بدون پیوند مفاهیم وجودی اجتماع و ذهن با مکان، منجر به رویکردهایی سطحی نسبت به واقعیت مکان‌های شهری می‌شود. ازاین‌رو کیفیت تعاملات ِحاصل از کیفیات مکان مطرح‌شده در غرب، با کیفیات ذهنی در رویکرد اسلامی، در بیان واقعیات تعاملات انسان با مکان، کارایی لازم را نخواهد داشت. بنابراین پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مدل کیفیت مکان در شهر ایرانی اسلامی و منطبق بر مکتب و اندیشه اسلامی به دنبال پاسخگویی به این سوالات است که مولفه‌های موثر بر معنای مکان از دیدگاه شهر ایرانی اسلامی چه می‌باشد؟ کیفیت‌های لازم برای ایجاد یک مکان شهری ایرانی اسلامی چیست؟ مدل کیفیت مکان در شهر ایرانی اسلامی چگونه است؟ برای پاسخگویی به پرسش‌های مذکور، از روش‌شناسی کیفی و راهبرد تحلیل محتوا، طی یک فرایند توصیفی تحلیلی برای تحلیل محتوای منابع مربوطه در زمینه شهر ایرانی اسلامی استفاده شده است. مدل کیفیت مکان در پژوهش حاضر مبتنی بر نظریه اصالت پدیداری معنا بر این تفکر بنا است که صورت مکان ابتدایی‌ترین سطح تعامل انسان با محیط پیرامون است و ماهیتی کاملاً ملموس و کالبدی دارد و می‌توان آن را عینیتی مستقل از حضور و شناخت انسان در نظر داشت؛ اما شناخت انسان از محیط و به ظهور آوردن مفاهیمی جدید در پی حضور انسان در محیط، زمینه ظهور محتوای مکان را فراهم خواهد آورد. به همین دلیل مکان و معنای مکان دارای دو «کلان‌‌مولفه ذهنی» و « کلان‌‌مولفه عینی» می‌باشد که این دو در محتوای مکان غیرقابل انفکاک هستند. بنابر نتایج پژوهش، کلان‌مولفه ذهنی شامل سه مولفه «ادراکی»، «اجتماعی» و «مدیریتی» و کلان‌‌مولفه عینی دارای سه مولفه «کارکرد»، «ریخت» و «طبیعت» است. این مولفه‌ها 52 کیفیت مکان را شامل می‌شوند که مدل کیفیت مکان شهر ایرانی اسلامی را ساخته و می‌تواند در برنامه‌ریزی، طراحی، مدیریت و تصمیم‌گیری و ارزیابی کیفیت مکان‌های شهری ایرانی اسلامی موردتوجه قرار گیرد.

Components of place quality in the Iranian-Islamic city

Human presence in urban places means connection to collective existence and the space perceived by them is the result of a discourse between mind and society. Therefore, the quality of interactions resulting from the qualities of place proposed in the West, with the mental qualities in the Islamic approach, will not be effective in expressing the facts of human interactions with place. Therefore, the present study aims to achieve a model of place quality in the IranianIslamic city and in accordance with the Islamic school and thought seeks to answer the questions that what are the components affecting the meaning of place from the point of view of the IranianIslamic city? What are the necessary qualities to create an IranianIslamic urban place? What is the quality model of the place in the IranianIslamic city? In order to achieve the purpose of the research and answer the mentioned questions, qualitative methodology and content analysis strategy have been discussed in a descriptiveanalytical process and content analysis of relevant resources in the field of IranianIslamic city. The model of place quality in the present study is based on the theory of phenomenal originality of meaning based on the idea that the place form is the most basic level of human interaction with the environment. Also, it has a completely tangible and physical nature and can be considered an object independent of human presence and knowledge. Human knowledge of the environment and the emergence of new concepts following the human presence in the environment, will provide the context for the emergence of the content of the place. For this reason, place and the meaning of place in the present study are considered to have two “subjective components” and “objective components”, which are inseparable in the content of place. According to the research results, the subjective component includes three components “perceptual”, “social” and “managerial” and the objective component has three components “function”, “shape” and “nature”. These components include a total of 52 qualities of places that make the model of quality of IranianIslamic city and can be considered in planning, design, management and decisionmaking and evaluation of the quality of IranianIslamic urban places.