مدل سازی معنایی در ساختار شهر و بررسی دیدگاه های اسلامی درباره آن

به نظر می رسد ساختار شهرها متاثر از نظام های هندسی و آزاد، واجد ارزش های معنادار و نمادین است. عقاید و باورهای اسلامی نیز بر ساختار شهرهای دوران اسلامی تاثیراتی داشته که دارای بار معنایی متفاوتی نسبت به شهر های پیشین است. چگونگی ظهور معنا در ساختار شهر، متاثر از اندیشه اسلامی و در انداختن نظریّه ای در این باب هدف اصلی نوشتار پیش رو است. این مقاله چگونگی ظهور مفاهیم اسلامی و معنای برآمده از آن ها را در کالبد شهرهای اسلامی مورد بررسی قرار داده است، تا مشخّص شود شهرهای اسلامی تا چه حدی مجاز به تشبیه گرایی و یا تنزیه گرایی در ساختار خود هستند. در این زمینه با مطالعه نمونه هایی از ساختارهای شهری نمادین جهان، به بررسی تطبیقی تاثیر اسلام و دیگر مکاتب بر ساختار شهرها پرداخته شده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر، پدیدارشناسی و استدلال منطقی است. نتایج پژوهش از به کارگیری معانی نمادین در پس هندسه های منظم و آزاد شهرهای اسلامی حکایت دارد که ریشه در باورها و اعتقادهای دینی دارد. بررسی ها نشان می دهد شهرهای دوران اسلامی با توجّه به تمامی شرایط زمانی و مکانی، مبتنی بر هندسه های طبیعی، نظم یافته و واجد بافتی هماهنگ با زمینه هستند. چنین به نظر می آید که هندسه و ساختار شهرهای اسلامی را می توان مانند اکثر شهرهای مطرح جهان، متاثّر از نظام های اعتقادی و معنایی تفسیر کرد ولی این امر نمیتواند در قالب تشبیه معنایی بیان شود. تنزیه گرایی در شهرهای اسلامی برپایه ساختار شهر قابل بررسی است و می توان بر پایه بررسی هندسه های شهری، تنزیه گرایی در شهرهای اسلامی و عدم پیروی ساختار شهر اسلامی، از اشکال آرمانی را بررسی کرد. به نظر می رسد هندسه شهرهای اسلامی به صورت ارگانیک و آزاد، در هر بستری با توجّه شرایط زمانی و مکانی، به تناسب ارزش ها و اعتقادها، در عین پایبندی به مولّفه های کالبدی و عملکردی، مبتنی بر نظریّه جامع سلسله مراتبی شکل گرفته اند.