حفاظت از منظر شهری تاریخی در جداره های تجاری؛ تبیین چارچوب مداخله بر مبنای تجارب بهسازی خیابان ناصرخسرو تهران

منظر شهری، موضوعی است که بر ویژگی های بصری و کیفیّات محیط مصنوع متمرکز می شود. مسائلی چون بررسی جداگانه هر یک از ابنیه به لحاظ دوره ساخت، مصالح و سبک معماری به مقوله منظر شهری ارتباطی ندارد، بلکه عمده توجّه آن به ویژگی ماهوی و کیفیّت مجموعه ساختمانی و فضایی است که توسط تک بناها تعریف می شود. منظر شهری به مسائلی چون نوظهور بودن، تعجب برانگیز بودن، زیبایی و نظم و ترتیب مرتبط می شود. در نتیجه، زمینه های برگرفته از مفهوم منظر شهری در ارتباط با تاثیر بصری سه بعدی محیط شهری مصنوع است و ازاین رو باید به منظر شهری، به مثابه هنر نگریسته شود. فرایند ارزیابی از منظر شهری، علاوه بر روابط ایستای میان ساختمان ها و فضاها، به جنبه های پویای جابه جایی ها و تردّد مردم نیز می پردازد. این ها عناصر مهمی مشخص کننده مقیاس هستند و به ارزیابی ماهیّت، کیفیّت و صفات منظر شهری کمک می کنند. فضاهای شهری تنها زمانی زنده خواهند شد که تمام عناصر منظر شهری، با هم ترکیب و ممزوج شوند. از سویی دیگر، حفاظت به مثابه مفهومی فراتر از مرمّت و نگه داری، ماهیّتی چند بعدی دارد. اگرچه به طور مشخص پیوندی ناگسستنی با گذشته دارد، اما فرایندی است که به عصر حاضر می پردارد و در عین حال نگاه به آینده دارد. حفاظت، موضوع بسیار ساده بازگرداندن بنا به حالت اولیه یا مرمّت و نگه داری آن در وضع موجود نیست. البته در برخی شرایط، گاه حفاظت مستلزم مرمّت و احیای صرف یک بنا یا مجموعه ای از بناهاست که به واسطه موضوع هایی چون ارزش های نادر عناصر معماری داخلی و خارجی آن یا اهمیّت مفاهیم تاریخی بنا ضرورت می یابد. در بسیاری از شرایط، مرمّت و بازسازی جداره های شهری می تواند بخشی از فرایند پویای حفاظت باشد. اگر این رویکرد با حساسیّت به کار بسته شود، از خصوصیّات مناظر شهری ویژه محافظت می کند و درعین حال، اجازه بهبود در سایر جنبه های کیفی زندگی را می دهد. در این پژوهش، بر مبنای مطالعات میدانی و مستندنگاری اقدامات صورت گرفته، تلاش شد تا شرح اقداماتِ صورت گرفته در قالبی قابل تجزیه و تحلیل تدوین شده و در گام بعدی، با گردآوری نتایج آماری از جامعه ذی نفعان و ذی نفوذان اعم از کارفرما، مجری، مشاور، مالک و بهره بردار، چارچوب منعطفی برای اقدامات مداخلاتی مشابه آماده سازی شود. از جمله یافته ها و نتایج این پژوهش می توان به شکل گیری یک نظام اولیه علمی برای طرح ریزی مداخله در جداره های شهری ناهمگنی اشاره داشت که سبک های مختلفی از معماری را در خود دارند و هر یک شیوه مداخله خود را می طلبد. در این پژوهش، به رغم وجود چالش های فراوانی که بر سر راه مداخله کالبدی در آثاری از جنس میراث فرهنگی وجود دارد، تلاش شد تا مبنایی برای طرح موضوع و نحوه مواجهه با آن فراهم آید.