بازشناسی چارچوب نظری رویکرد حفاظتی منظر شهری تاریخی

سرعت توسعه در شهرهای تاریخی و افزایش پیچیدگی کارکردهای شهری در دهه‌های اخیر سبب ایجاد تغییرات بسیار در محدوده تاریخی شهرها و رویارویی جریان‌های حفاظت و توسعه شده است. رویکرد «منظر شهری تاریخی» به مثابه رویکردی متاخّر در حوزه حفاظت شهری با هدف تحقّق حفاظت و توسعه یکپارچه و توامان و ارتقای سطح کیفی بهره‌وری فضاهای شهری مطرح شده است. این رویکردِ ارزش‌محور هم‌چون لنزی است که از درون آن به شهر کنونی نگریسته می‌شود و بر نقش انسان و جامعه در پدید آوردن کالبد شهر تاکید دارد. مفهوم منظر شهری تاریخی بیش‌تر رویکردی برای طرّاحی شهری و مدیریّت آن بر اساس درک بافت طبیعی، فیزیکی و اجتماعی شهر است. هدف مقاله، بازشناسی چارچوب نظری منعطف در جهت حفاظت شهری بر مبنای رویکرد منظر شهری تاریخی است. برای این منظور از یک سو، اسناد، کنوانسیون‌ها و بیانیه‌های بین‌المللی مرتبط و از سوی دیگر، نظریه‌های صاحب‌نظران و متون مرتبط مورد بازخوانی و واکاوی قرار گرفته‌اند و با بهره‌گیری از روش تحقیق کیفی و راهبرد استدلال منطقی و تکنیک تحلیل محتوا به بازشناخت مفاهیم پایه‌ای رویکرد حفاظتی منظر شهری تاریخی شامل اهمیّت معنایی یا به عبارتی ارزش‌های ملموس و ناملموس، اصالت، یکپارچگی و مولّفه‌های تعیین‌کننده آن‌ها پرداخته شده است. در رهیافت منظر شهری تاریخی گام نخست به دست آوردن شناختی جامع از ابعاد مختلف شهر و ارزش‌های ملموس و ناملموسی است که در طول زمان آن را شکل داده‌اند. این رهیافت با حفاظت از ارزش‌ها و اصالت و یکپارچگی شهر در کالبد کنونی آن، از توسعی بی‌رویه جلوگیری کرده و با تاکید بر نقش جامعه در زندگی شهری پیوندی نویی بین گذشته و حال شهر ایجاد می‌کند. حفاظت شهری بر پایه رویکرد منظر شهری تاریخی، پاسخ‌گوی تداوم و پویایی شهر به صورت توامان است. این امر با در نظر گرفتن لایه‌های تبیین‌کننده اهمیّت معنایی شهر تاریخی و احترام و توجّه به زمینه شهری، حفاظت را به محرّکه‌ای برای توسعه موثّرتر تبدیل می‌کند که موجب تغییرات پایدار در شهر می‌شود. با توجّه به مشکلات کنونی در مدیریّت شهرهای تاریخی ایران از جمله تقابل حفاظت و توسعه در سطوح مختلف کلان تا خُرد توجّه به این رویکرد در حفاظت و مدیریّت شهرهای تاریخی ایران اهمیّت به‌سزایی دارد.