مطالعۀ چگونگی ارتباط مراسم آیینی عزاداری ایام محرّم و شهر نایین

برگزاری آیین و رسوم مختلف در هر جامعه‌ای تقویت‌کنندۀ پیوندهای اجتماعی آن جامعه محسوب می‌شود. در این میان در فرهنگ شیعه مراسم عزاداری ایام محرّم دارای اعتبار معنایی با ارزشی است و زمینه‌ساز مجموعه‌ای از آیین‌هایی شده که به مرور عملکردهای اجتماعی متنوعی یافته و جزئی از فرهنگ عامه شده است. در دورۀ قاجار به دلیل نقشی که مذهب و مراسم مذهبی در حیات اجتماعی این دوره پیدا کرد، مکان‌هایی خاص برای برگزاری این مراسم که مهم‌ترین آنها آیین‌های عاشورایی بود به وجود آمدند. در نایین نظام فضایی میدان حسینیّه (متشکل از میدان‌های بدنه‌سازی شده و قالب کالبدی حسینیّه)، تحت تاثیر این آیین‌ها در دورۀ قاجار ایجاد شد. مقاله حاضر در پی تبیین نحوۀ تعامل مراسم و مناسک آیینی به ویژه مراسم عزاداری ایام محرّم و صفر به عنوان عامل هویّتی و فرهنگی با شهر نایین است . در تعامل بین آیین‌های عاشورایی و شهر نایین، نتایج پرسشنامه‌ها در کنار تحلیل‌های نظری نشان داد که از لحاظ ویژگی‌های کالبدی باعث ایجاد عناصر و فضاهایی خاص در دورۀ قاجار در نایین شده (میدان حسینیّه‌های هفت‌گانه) که به عنوان مهم‌ترین فضا و عنصر آیینی به فضای شهری مراکز محلّه‌ها شکل داده و عاملی مهم در ساختار نظام فضایی و انسجام کالبدی آن به شمار می‌روند. هم‌چنین آیین‌های عزاداری به دلیل این‌که منطبق با باورها و اعتقادهای ساکنان شهر است، باعث معنادار شدن فضاهای مرتبط با آن شده و در هویّت‌بخشی به فضاها و حس تعلّق به آنها تاثیرگذار بوده است. اجرای این آیین‌ها در همۀ ابعاد با نقش‌پذیری و شرکت گستردۀ مردم انجام می‌پذیرد و در نتیجه تجربۀ این کار گروهی در انجام امور و هماهنگی با یکدیگر، زمینه‌ساز ایجاد انسجام اجتماعی و همبستگی محلی درگسترۀ برگزاری آن می‌شود.