تحلیلی بر استفاده از منابع دینی در تحقیقات حوزه شهرسازی اسلامی

نقش پژوهش‌های حوزه شهرسازی اسلامی، مانند سایر حوزه‌های علمی، در زمینه‌سازی برای تحقّق عملی آن حساس و راهبردی به نظر می‌رسد. با این وجود، بروز سهو و خطای فکری در نحوه برداشت دیدگاه‌های شهرسازی از گزاره‌های معرفت دینی، یکی از چالش‌هایی است که نه تنها می‌تواند عدم تحقق و آرمانی ماندن شهرسازی اسلامی را تشدید کند، بلکه می‌تواند سایر پژوهشگران را به مسیری اشتباه سوق دهد. با توجّه به خطر اشاره شده، که در این نوشتار به عنوان مساله تحقیق مطرح است، چگونه می‌توان در حوزه پژوهش در شهرسازی اسلامی گام برداشت و کم‌تر دچار سهو فکری شد؟ این نوشتار با هدف کمک به ساختارمندتر شدن تحقیقات حوزه شهرسازی اسلامی و با روش توصیفیتحلیلی ابتدا «یک نظام» برای «پژوهش در شهرسازی اسلامی» ارائه می‌دهد. سپس این نوشتار برداشت‌های شهرسازانه هفت مقاله منتخب در حوزه شهرسازی اسلامی را با پنج معیار مستخرج از نظام مذکور مورد بررسی قرار می‌دهد. روش گردآوری داده‌ها با اتکا به مطالعات کتابخانه‌ای، گزینش مقاله‌ها از طریق ارائه چهار معیار و تحلیل یافته‌ها به صورت مقایسه‌ای انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که دیدگاه‌های کلانِ شهرسازی برداشت شده در مقاله‌های مورد بررسی، اختلاف چندانی با معیارهای منتخب ندارند و در بیش‌تر موارد با آن معیارها هماهنگ و همخوان هستند. در عین حال، مشاهده شد که مواردی چون «موضوعیت نداشتن استفاده از منابع دینی» و «نبود ارتباط موضوعی بین گزاره استفاده شده و دیدگاه برداشت شده» سبب استنتاج‌های متفاوت شده است. این موارد گاه به صورت زنجیره‌ای باعث بیش‌تر شدن تفاوت میان استنتاج‌ها شده است. هم‌چنین نتایج نشان می‌دهد که قرآن به عنوان اصلی‌ترین منبع برای استنباط دیدگاه‌های شهرسازی استفاده و به سایر منابع توجّه کم‌تری شده است.