30 سال پژوهش های زراعی در ایران: 2- بررسی وضعیت اخلاق پژوهش

در طی سه دهۀ گذشته انتشار مقالات علمی– پژوهشی مرتبط با علوم زراعی در کشور رشد چشمگیری داشته است. در کنار این تلاش های علمی، نگرانی‏هایی نیز در مورد بروز انواع تخلفات پژوهشی وجود دارد. بنابراین، به منظور ارزیابی کمّی میزان رعایت اخلاق پژوهشی در مقالات علوم زراعی که در طی سه دهه گذشته (83-1360) منتشر شده‏اند، تعداد 1269 مقاله که در مجلات مختلف علمی– پژوهشی کشور به چاپ رسیده است، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که انواع مختلف هم پوشانی در عنوان، گیاه هدف، تیمارهای آزمایشی و صفات مورد مطالعه با فراوانی حدود 26 درصد در مقالات تحت بررسی وجود داشت که براساس مرامنامه‏های اخلاقی، اقتباس ایده بدون ذکر نام محسوب می‏شود، هرچند در عرف رایج تخلف پژوهشی به شمار نمی‏رود. عددسازی یا گمراه سازی که تشخیص آن بر اساس ضریب تغییرات آزمایش، احتمال خطای نوع اول، عدم انطباق نتایج تجزیه واریانس و رگرسیون‏های ارائه شده در مقالات صورت گرفته است، از جمله انواع تخلفات پژوهشی بود که با فراوانی حدود چهار درصد در کل مقالات مشهود می-باشد. دستبرد علمی، تحریف و ذکر نادرست نتایج سایر محققین در بین 12 درصد از مقالات تحت بررسی ردیابی شد که به طور معنی‏داری بیشتر از سایر تخلفات بود. نتایج همچنین نشان داد که بروز تخلفات پژوهشی در مقالاتی که نویسنده اول یا مسئول آنها دانشجویان بوده‏اند به طور معنی‏داری بیشتر از مقالات اعضاء هیات علمی دانشگاه ها یا سایر موسسات پژوهشی است. به علاوه رشد انواع مختلف تخلفات پژوهشی در دهۀ 80 در مقایسه با دهه‏های 60 و 70 به طور معنی‏داری افزایش یافته است. به طورکلی، انواعی از تخلفات پژوهشی در 16درصد از مقالات منتشر شده در سه دهه گذشته قابل تشخیص بود. همچنین با بررسی علل مختلف بروز تخلفات نتیجه‏گیری شد که عدم آگاهی محققین از قوانین، عامل اصلی بداخلاقی‏های پژوهشی محسوب می‏شود. بر این اساس ضرورت تدوین راهنمای اخلاق پژوهشی در علوم زراعی و کشاورزی به صورت عام از اولویت‏های برنامه‏ریزی در ساختار پژوهشی کشور محسوب می‏شود.