تاثیر عوامل بوم‌شناختی بر تنوع زیستی گونه‌های گیاهی بوم‌نظام طبیعی بهارکیش قوچان

به‌منظور دستیابی به توسعه پایدار و هم‌چنین حفاظت از اکوسیستم‌های طبیعی و تنوع زیستی آن‌ها، لازم است نقش عوامل بوم‌شناختی و تاثیر آن ها بر تنوع گونه های گیاهی مورد ارزیابی قرار گیرد. در این راستا، در پژوهش حاضر تاثیر عوامل بوم‌شناختی بر تنوع زیستی گونه‌های گیاهی در بوم‌نظام طبیعی بهارکیش قوچان در بهار سال 1393 بررسی شد. ابتدا با روی‌هم‌اندازی چهار نقشه شیب، جهت جغرافیایی، طبقات ارتفاعی و سازندهای زمین‌شناسی نقشه واحدهای کاری تهیه شد، سپس بر اساس ساختار، نحوه توزیع و حضور گونه های غالب، چهار تیپ همگن مشخص شده و 35 پلات در هر تیپ گیاهی به‌روش سیستماتیک تصادفی مسقر گردید و پلات های با سطح نمونه دو مترمربعی (بر اساس روش تعیین حداقل سطح) جهت برآورد پوشش گیاهی به‌کار گرفته شد. نمونه‌برداری از پوشش گیاهی در کلیه پلات‌ها و نمونه‌برداری از خاک به‌صورت نمونه مرکب از هر واحد کاری به‌وسیله اوگر از عمق صفر تا 30 سانتی‌متری انجام شد. در هر پلات گیاهان موجود فهرست و درصد تاج‌پوشش ثبت و کلیه ویژگی‌های خاک شامل: درصد رس، سیلت، شن، ماده آلی، رطوبت اشباع، کربن آلی و میزان اسیدیته و هدایت الکتریکی و هم‌چنین ویژگی‌های توپوگرافیک از جمله: شیب، جهت جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا اندازه‌گیری شد. از طرفی، تغییرات تنوع در سازند های مختلف زمین‌شناسی نیز مشخص شد. مطالعه تنوع زیستی گونه های گیاهی با استفاده از شاخص های تنوع شانون وینر و سیپمپسون، شاخص غنای مارگالف و شاخص یکنواختی اسمیت ویلسون انجام شد. هم‌چنین به‌منظور تعیین مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر تغییرات تنوع گونه‌ای از آنالیز تجزیه به مولفه‌های اصلی و در محیط pca استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که ارتفاع از سطح دریا بر تنوع، غنا و یکنواختی گونه‌های گیاهی منطقه تاثیر معنی‌داری داشته و در دامنه ارتفاعی میانی2200-1900 متر، شاخص‌های تنوع سیمپسون و شانون– وینر، غنای مارگالف و یکنواختی اسمیت ویلسون بیش‌ترین مقدار را داشتند. هم‌چنین جهت دامنه شمالی و شیب دامنه، تنوع و غنای گونه‌ای را به‌طور معنی‌داری تحت تاثیر قرار داده و در شیب های تا 15 درصد، تنوع شانون وینر و غنای گونه‌ای مارگالف بالاترین مقدار را داشته و شاخص یکنواختی اسمیت ویلسون در شیب 15 تا 45 درصد، بیش‌ترین مقدار را داشت. نتایج حاصل از تجزیه به مولفه‌های اصلی نشان داد که با توجه به قدر مطلق ضرایب، مولفه اول شامل: درصد کربن آلی خاک، درصد ماده آلی و درصد رس و مولفه دوم شامل: هدایت الکتریکی و ارتفاع و درصد رطوبت اشباع، درصد سیلت، درصد شن و درصد شیب، بیش‌ترین تاثیر را بر تنوع گونه‌ای منطقه مورد مطالعه داشتند.

The Effect of Ecological Factors on Plant Species Biodiversity of Natural Ecosystem in Quchan Baharkish

Introduction;Biodiversity as a key factor of sustainability of natural ecosystems have been largely used in studies on natural vegetations (e.g. rangelands) at different spatial scales. Baharkish pasture with area of 1035 hectare is situated in 60 km distance southern of the city Quchan in Khorasan Razavi province. The lowest and the highest altitudes of the pasture are 1740 and 2440 meters a.s.l., respectively. Longterm (25year) mean annual precipitation and temperature of the region is 337 mm and 9.4°C with 998.2 mm evaporation. In this study, about 200 hectares of Baharkish pasture with moderate grazing pressure was chosen by the clipping and weighing method to study the effects of environmental factors of plant species richness and diversity.;Materials and Methods;In order to evaluate the effect of ecological factors on the biodiversity of plant species in Quchan Baharkish pasture, at first all topographic maps (1:25,000), geological maps (1:100,000), aerial photos (1:20000) and satellite images of Quchan Baharkish were collected. Then, maps of altitude classes, slope, aspect and geological formations were prepared and merged by overlapping in ArcGIS 10.2. The generated maps were coded and 13 homogenous working units and their maps were prepared for further studies, field visits and pasture vegetation measurements. Finally, four homogeneous vegetation types were determined for sampling based on the structure, distribution, and presence of dominant species. Hence, in each vegetation type 35 plots (2m2 each) were systematicrandomly selected and used for composite soil sampling (030 cm depth) and estimation of vegetation indices. The species number and percentage of canopy cover were estimated in each plot and the plot locations were recorded with GPS devices in U.T.M system.;Plant species diversity per plot was estimated using ShannonWiener and Simpson diversity indices, richness index of Margalef and evenness index of SmithWilson in Ecological Methodology software. Oneway ANOVA was used to examine the components of biodiversity and Tukey test was performed for multiple mean comparisons. Principal component analysis (PCA) was conducted to classify vegetation types and to determine the contribution of ecological factors on biodiversity of the studies pasture.;Results and Discussion;The results indicated that altitude had significant effect on species diversity, richness and evenness and the highest values of Simpson and Shannon indices were obtained at 19002200 m a.s.l. Indirect effect of soil formation and direct influence of temperature were led to variation in distribution of plant species and rangeland community structure. Amount and type of precipitation and consequently vegetation type was changed with altitude. Species richness and diversity was significantly affected by slope, and lower slopes ( lt;15%) showed the highest values of richness and diversity index. However, evenness was higher in 15 45% slopes. Overall, northern slopes had significantly higher species diversity, suggesting that plant available water is drastically influenced by slope through infiltration rate and land index. Results of PCA indicated that the first PC containing soil organic carbon, sand content and slope had the highest effect on species diversity.;Conclusion;In general, it can be concluded that plant biodiversity in natural ecosystems was affected by topographic and edaphic factors particularly in high altitudes. The results of PCA showed that the PC1 including percentage of soil organic carbon, organic matter and clay and PC2 including electrical conductivity and elevation, percentage of soil moisture, silt, sand and slope had the greatest impact on species diversity. In addition, getting insight in to the relationship between diversity and ecological, topographic and edaphic factors can be proposed as an ecological approach for sustainable rangeland management.