بهینه سازی کود نیتروژن و آبیاری در زراعت گندم (triticum aestivum l.) با استفاده از طرح مرکب مرکزی

امروزه با توجه به مصرف بی رویه نهاده های کشاورزی علاوه بر تحمیل هزینه های اضافی بر بخش تولید، آلودگی های زیست محیطی پیش آمده در نتیجه آن نیز مشکل ساز شده است. لذا به‌منظور برآورد مقادیر بهینه مصرف منابع آب و نیتروژن در زراعت گندم آزمایشی در قالب طرح مرکب مرکزی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 1390-1389 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی با توجه به سطوح بالا و پائین کود نیتروژن (صفر و 400 کیلوگرم کود اوره در هکتار) و آبیاری (2500 و 5000 مترمکعب) طراحی شدند، نقطه مرکزی در هر تیمار پنج بار تکرار شد و درمجموع 13 ترکیب تیماری بدست آمد. عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، تلفات نیتروژن، کارایی مصرف نیتروژن و کارایی مصرف آب بعنوان متغیرهای وابسته مورد اندازه گیری قرار گرفتند و با استفاده از یک مدل رگرسیونی، سطوح پاسخ این متغیرها تحت تاثیر تیمارها محاسبه شد. در مجموع نتایج نشان داد که افزایش مصرف کود نیتروژن و آبیاری اثر مثبتی بر افزایش عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و کارایی مصرف آب داشت در حالیکه افزایش آبیاری منجر به کاهش کارایی مصرف نیتروژن و افزایش تلفات نیتروژن شد. در نهایت مقادیر بهینه مصرف کود نیتروژن و آبیاری بر اساس سه سناریوی اقتصادی، زیست محیطی و اقتصادی زیست محیطی تعیین گردید. در سناریوی اقتصادی، مقدار بهینه کوددهی و آبیاری به منظور دستیابی به 4045 کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه و 9908 کیلوگرم در هکتار عملکرد بیولوژیک به ترتیب 274 کیلوگرم در هکتار کود اوره و 3964 مترمکعب در هکتار آبیاری بدست آمد. در سناریوی زیست محیطی، مقدار بهینه این منابع به‌منظور کاهش تلفات نیتروژن محاسبه شد و به ترتیب برای کوددهی و آبیاری مقادیر 64 کیلوگرم در هکتار و 2651 مترمکعب در هکتار بدست آمد. در سناریوی اقتصادیزیست محیطی عملکرد دانه و کاهش تلفات نیتروژن همزمان مورد نظر قرار گرفت، در نتیجه مقادیر بهینه سطوح کوددهی و آبیاری به ترتیب معادل 153 کیلوگرم در هکتار و 3030 مترمکعب بدست آمد. توجه همزمان به جنبه اقتصادی تولید و مسائل زیست محیطی، برتری سناریوی اقتصادی زیست محیطی را نسبت به دو سناریوی دیگر نشان می دهد.

Optimization of Nitrogen Fertilizer and Irrigation in Wheat (Triticum aestivum L.) Cultivation by Central Composite Design

Introduction;Cereals are the most important crops all around the world and among them, wheat has the first rank in terms of production and the cultivation area. This plant is one of the main agricultural products in Iran and provides 45% of calories and 70% of the protein consumed by the Iranian people. Irrigation and soil nutrient availability are considered as main factors affecting the wheat yield. Nowadays, intensive application of these inputs in the conventional agricultural systems is considered to achieve maximum yield, whereas surplus use of them does not only have any significant positive influence on the yield but also has been led to environmental problems for example by leaching the nitrogen losses to underground water and imposes extra costs to the agricultural ecosystems. Therefore, the present study was conducted to optimize the application amount of nitrogen fertilizer and irrigation in wheat by using central composite design technique.;  ;Materials and methods;In order to determine the optimal application rates of nitrogen and water in wheat cultivation, a field experiment was conducted based on central composite design in the research field of Ferdowsi University of Mashhad during the 2011 growing season. The treatments were designed based on low and high levels of nitrogen (0 and 400 kg urea.ha1) and irrigation (2500 and 5000 m3). Central point in each treatment repeated five times and the number of treatments were calculated based on 2k + 2k + r, in which k is the number of evaluating factors (nitrogen and irrigation) and r is the replication number of the central point. Therefore, 13 combination treatments were designed. Several features including seed yield, biological yield, nitrogen losses, nitrogen use efficiency and water use efficiency were measured as dependent variables and response surface of these variables under each combination treatment was calculated by regression model. Finally, the optimum values of water and nitrogen consumption were determined according to three scenarios including economic, environmental and economicenvironmental scenarios.;Results and discussion;The results indicated a positive effect of increasing nitrogen fertilization and irrigation on seed yield, biological yield and water use efficiency. Whereas, increasing irrigation level led to decreasing nitrogen use efficiency and increasing nitrogen losses. Finally, the optimum levels of nitrogen and irrigation were estimated based on three scenarios including economic, environmental and economic environmental. In economic scenario, the optimum levels of fertilizer and irrigation were estimated 274 kg urea.ha1 and 3964 m3.ha1, respectively to obtain 4045 kg.ha1 seed yield and 9908 kg.ha1 biological yield. In environmental scenario, the optimum levels of the treatments to obtain the minimum nitrogen losses amounts were 64.65 kg urea.ha1 and 2651 m3.ha1, respectively. In economicecological scenario, both seed yield and nitrogen losses were considered, so the estimated input rates were 153 kg urea.ha1 and 3030 m3.ha1 irrigation. Simultaneous consideration of the economic aspects and environmental issues to the production in economicecological scenario shows the excellence of this scenario than other the two scenarios.  ;Conclusion;In order to achieve sustainable production of crops, one of the basic principles is to improve resource efficiency and prevent agricultural input losses. Based on our results, it seems that the optimization values of nitrogen fertilization and irrigation calculated in the economicenvironmental scenario which simultaneously considered both economic and environmental aspects of wheat production can be suggested as the most appropriate levels of these two factors according to the study conditions.;Acknowledgements;This study was financially supported by the Ferdowsi University of Mashhad, Iran (Grant number 17676/2).