بررسی رمان «یوم قتل زعیم» نجیب محفوظ بر اساس نظریه ریخت‌شناسی پراپ

تحلیل و بازخوانی داستان ها و روایت ها با هر عنوانی از زمان ارسطو آغاز شد و در ابتدای قرن بیستم با ظهور فرمالیست ها شدت یافت. در همین زمان، ولادیمیر پراپ، با الگو گرفتن از همین روایت شناسان، روشی برای بررسی داستان ها طرح کرد. پراپ دریافت قصه های پریان، به رغم تکثر و تنوع ظاهری، از نظر قهرمانان و عملکردهای آن ها، دارای نوعی وحدت و همانندی است و تمامی کارکردهای موجود در قصه به سی ویک عملکرد محدود می شود. این دستاورد نقطه آغاز علم روایت شناسی جدید به شمار می آید. از آنجایی که نجیب محفوظ، معروف ترین رمان نویس معاصر عرب، از جمله نویسندگانی است که داستان های او سرشار از عناصر نمادین شرقی و قالب های ساختاری نو غربی است، قابلیت بررسی روایی را دارد، این جستار بر آن است تا رمان «روز قتل رئیس جمهور» (یوم قتل زعیم) نوشته نجیب محفوظ را بر اساس نظریه پراپ بررسی و تحلیل نماید و نشان دهد توالی این کارکردها تا چه اندازه می تواند در داستان محفوظ قابل انطباق باشد. دستاورد پژوهش مبین این است که اگرچه شماری از کارکردها در رمان محفوظ پیدا شدنی است، تعداد این کارکردها کاهش یافته، و مصادیقی جدید یافت شده است که در قصه های پریان روسی وجود ندارد. درنتیجه، این امر موجب تفاوت در نوع کارکردهای پایانی داستان محفوظ با قصّه های پریان گشته است. همچنین بیان کننده آن است که الگوی پراپ قابلیت بررسی و تحلیل ریخت شناسانه داستان های عربی را دارد.