دو زبانگی و دوگانگی زبان در شعر عربیِ دوره انحطاط

دو زبانگی و دو گانگی زبان از جمله مسایلی است که از دیر باز در همه زبان های دنیا دیده شده است و همواره درباره آن نگرانی هایی مطرح بوده است؛ چرا که به باور برخی، این دو پدیده رفته رفته از رقت و انسجام زبان می کاهد و سبب ضعف و سستی در آن می گردد. دوگانگی زبان و دو زبانگی اگر چه با توجه به شرایط مکانی، زمانی، نژادی، مسایل اجتماعی، اوضاع سیاسی و فرهنگی حاکم بر جامعه، متغیر است؛ اما در هر سطحی که باشد سبب ضعف زبان گردیده و اندک اندک آن را از جایگاه رفیع خود دور می سازد. عصر مملوکی و عثمانی یا دوره انحطاط ادبی در ادبیات عرب، یکی از دوره هایی است که در آن زبان عربی بیشتر از هر زمان دیگر دچار آمیزش زبانی گردید و از آسیب-های آن در امان نماند. به گمان می رسد که در این عصر به دلیل حضور حاکمان غیر عرب بویژه حاکمان دارای نژاد ترک و در پی آمیزش نژادی، این پدیده بگونه ای بارزتر و چشم گیر تر نسبت به دیگر دوره های تاریخی در ادبیات عرب، خود را نشان داد. البته بهتر است برای این دوره، به جای دو زبانگی از اصطلاح چند زبانگی بهره بگیریم؛ زیرا میان زبان های عربی، فارسی، ترکی و گاه زبان های دیگر ملت های ساکن در جهان اسلام آن روز، دستکم نزد ادیبان و سیاست مداران، پیوندی نا گسستنی وجود داشته است. نگارندگان پژوهش پیش رو بر آنند که ضمن آوردن نمونه هایی از این دو پدیده در شعر عربی این دوره، به بررسی چرایی پیدایی و پیامد های منفی و گاه مثبتی بپردازند که برای شعر عربی داشته است.