بررسی جریان سیال ذهن در رمان«اللص والکلابِ» نجیب محفوظ

جریان سیال ذهن، سبکی جدید در داستان‌نویسی است که در آن نقش نویسنده به حداقل ممکن می‌رسد؛ چرا که اندیشه‌ها و احساسات شخصیت‌ها همان گونه بیان می شود که در ذهن آنان جریان دارد. در این شیوه، ترتیب زمانی، مکانی و نظم منطقی رویدادها به هم می ریزد و روش‌های روایی؛ مانند تک‌گویی درونی و حدیث نفس مشابه و گاه همسو با آن است. از نویسندگانی که از این شیوه در آثار خود استفاده کرده‌اند، می‌توان به جیمز جویس، ویلیام فاکنر، ویرجینیا وُلف و... از دنیای غرب؛ نجیب محفوظ، غسان کنفانی، حلیم برکات و ... از دنیای عرب؛ صادق چوبک، عباس معروفی، هوشنگ گلشیری و... از ایران اشاره کرد. این جستار با بررسی و نقد رمان «اللص و الکلاب»(دزد و سگ‌ها) اثر نجیب محفوظ با معیارهای جریان سیال ذهن، به این نتیجه رسید که نویسنده در این رمان، وظیفه انتقال بخش‌های مهمی از داستان خود را به عهده گفتگو؛ از جمله تک‌گویی درونی نهاده است، و بدین وسیله به خواننده اجازه می‌دهد تا مستقیما و بدون دخالت راوی در جریان افکار و احساسات قهرمان داستان قرار گیرد و نیز، توانست با کمک ویژگی‌های مختلف تک‌گویی درونی از قبیل صاحب تک‌گویی درونی، در نظر نگرفتن مخاطب معهود، شیوه شخصیت پردازی، راهیابی به ذهن قهرمان، پدیده همزمانی، گونه‌های تک‌گویی درونی و ... شخصیت قهرمان را به مخاطب نشان دهد.