«منبع معتبر» و نشانه‌های آن نزد محدّثان متقدّم امامی: نگاهی به جایگاه منبع مکتوب در حدیث پژوهی قدما

از جمله ویژگی‌های بارز حدیث شیعه، نگارش آن در همان عصر صدور و حضور ایمه(ع) است. در این بازه زمانی آثار فراوان حدیثی با عنوان‌هایی چون «کتاب»، «اصل»، «جز » و «نسخه» فراهم گردید که جایگاهی خاصّ در نظام حدیث‌پژوهی متقدّمان امامی داشتند. ایشان در جریان احراز صدور احادیث، با تکیه بر نظام «قراین» از نشانه‌های متعدّدی استفاده کرده‌اند که بخش قابل توجّهی از آن‌ها را می‌توان تحت عنوان «منبع‌شناسی» مشاهده کرد. آنان گاه به دلایل و شواهد مختلف، نوشته‌ای حدیثی را قابل اعتماد می‌پنداشته و در نتیجه احادیث آن را نیز معتبر قلمداد می‌کردند. ظاهراً ویژگی‌های خود این منابع ـ فارغ از مولّفان آن‌ها ـ در اعتبارشان نقشی حایز اهمیت داشته است. این نوشتار می‌کوشد تا ضمن اشاره به توجه قدما به نشانه‌های اعتبار منبع، با مطالعه تحلیلی و نقد تاریخی گزارش‌های باقی مانده از متقدّمان امامی و با تاکید بر خصوصیات خود منابع حدیثی، به مهم‌ترین نشانه‌های اعتبار منبع مکتوب نزد ایشان پرداخته و شواهد هر یک را با نمونه‌های متعدّدی تبیین نماید. عرضه کتاب بر امام و تایید آن، مقبولیّت کتاب نزد محدّثان و مدارس حدیثی، شهرت کتاب و موافقت با کتب معیار، از جمله ویژگی‌هایی است که سبب اعتبار منابع حدیثی، نزد محدّثان متقدّم امامی بوده است.