تحلیل تفسیری معنای مجازی «ید» در آیۀ «یَدُ اللَّهِ فَوْقَ اَیْدیهِم‏» و نقد دیدگاه زمخشری‏

شناخت‌ معنای مجازی واژگان متشابه قرآن،‌ برای پی‌بردن به معنای مورد نظر خداوند از واژه یاد شده و به‌ تبع آن، فهم مراد آیه مورد بحث‌، ضرورت‌دارد. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی به مطالعه ‌دیدگاه های مفسران‌در معنای مجازی«ید» در آیه«یَدُ اللَّهِ‏‌ فوق‌ایدیهم» پرداخته است. با توجه به اینکه درعلم کلام ‌ثابت شده که ‌خدا از داشتن اعضا جسمانی مبرا است، پس‌ معنی‌حقیقی «ید» در آیه یاد شده نمی‌تواند مقصود خدا باشد. سوال اصلی این ‌پژوهش این است که تعبیر«ید» در آیه یاد شده دارای ‌چه معنای‌ مجازی ‌است و مقصود خدا در این‌آیه از «ید» چه بوده است؟ مفسران همواره ‌دیدگاه‌های متعددی در خصوص ‌معنای مجازی «ید» در این آیه ارائه نموده‌اند که می‌توان این دیدگاه‌ها را تا 18 مورد برشمرد. زمخشری مفسر بزرگ برای اولین بار معنای دست رسول خدا(ص) را برای واژه «ید» در این آیه قائل شده و جمعی از مفسران پس از وی نیز این دیدگاه را پذیرفته‌اند. پژوهش‌ حاضر به نقد دیدگاه زمخشری پرداخته و ادعای او را در این‌خصوص کامل ندانسته و دیدگاه برگزیده در معنای مجازی‌، کلمه «ید» را «دست بیعت خدا» می‌داند.

exegetical analysis of figurative meaning of “yad” in the verse “allah’s hand is above their hands” and criticism of zamakhsharī’s opinion

knowing the figurative meaning of similar words in the quran is necessary to understand the meaning of the word and, accordingly, to understand the meaning of the verse. this research studies the commentators’ viewpoints on the figurative meaning of “yad” in verse “yad-o-allah-e-fawq-a aydīhim” with a descriptive-analytical method. considering that it is proven in theology that god is exempt from having physical organs, then the true meaning of “yad”, i.e. hand, in this verse cannot be related to god. the main question of this research is that “what is the figurative meaning of the word “yad” in this verse and what did god intend by “yad” in this verse?” the commentators have presented diverse meanings for the figurative meaning of “yad” here, which can be counted up to 18. zamakhsharī, the great commentator, for the first time assigned the meaning of the hand of the messenger of god (pbuh) to the word “yad”, which was accepted by a group of commentators after him. this research criticizes zamakhsharī’s view and does not consider his claim comprehensive, rather it interprets the figurative sense of the word “yad” to “the hand of god’s allegiance”.