تاثیر قرائت ابن‌مسعود بر شکل‌گیری و تثبیت ایده «واو مقحمه» در میان نحویان کوفه‏

مطالعۀ مصاحف و قرائات غیر رسمی قرآن، اکنون، نه تنها برای شناخت تاریخ جمع قرآن، بلکه برای شناخت چگونگی شکل‌گیری قرائات و آرای نحوی حول آن‌ها ضرورتی بایسته دارد و در این راستا مصحف و قرائت ابن‌مسعود، حائز توجهی دوچندان است. مطابق گزارشات تاریخی، این مصحف تا بیش از دو قرن به عنوان مرجعی در قرائت، برای اهالی کوفه شناخته می‌‌شده است. مصحف ابن‌مسعود، نه تنها بر قاریان کوفی پس از او، بلکه بر شکل‌گیری آرای نحویان مکتب کوفه نیز تاثیر شایانی داشته و گاه سبب ایجاد منازعاتی میان دو مکتب نحوی کوفه و بصره گشته است. این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی – تحلیلی، در جستجوی تاثیر قرائت ابن‌مسعود بر شکل‌گیری ایدۀ «واو مقحمه» در نزد نحویان کوفه است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که فرّاء نحوی با تاثیرپذیری از قرائت ابن‌مسعود از آیۀ 70 یوسف، ایدۀ «واو مقحمه» را نخست، در بحث جواب شرطِ «لمّا» و «حتّی اذا» در آیات 15 یوسف، 104 صافات، 73 زمر و 97 انبیاء طرح و سپس آن را به مبحث وصف در آیات 177 بقره و 162 نساء تسرّی می‌دهد که این توسعه را باید در ضمن قرائتی دیگر از ابن‌مسعود از آیۀ 50 احزاب جستجو کرد. در نهایت باید اذعان نمود که مهم‌ترین عامل تثبیت ایدۀ «واو مقحمه» در مکتب نحوی کوفه، التزام و توجه این مکتب به مصحف و قرائت ابن‌مسعود به عنوان یک مرجع نحوی است؛ منبعی که بصریان چنین جایگاهی را برای آن قائل نیستند.

the effect of ibn masʿūd’s reading on the formation and consolidation of the idea of “wāw muqḥamah” among grammarians of kufa

the study of non-canonical maṣāḥif and readings of the quran is now necessary for knowing not only the collection of the quran but also the history of the formation of readings and syntactic opinions around them, and in this regard, ibn mas’ud’s muṣḥaf is more important. according to historical reports, this muṣḥaf has been known as a source for readings to kufis for more than two centuries. it has had a great influence not only on the kufi reciters but also on the formation of the opinions of the grammarians of kufa. it has sometimes brought about conflicts between kufi and basri grammatical schools. using the descriptive-analytical method, this research investigates the effect of ibn mas’ud’s reading on the creation of the idea of wāw muqḥamah in the opinion of the kufi grammarians. the results show that al-farrāʼ, influenced by ibn mas’ud’s reading of verse q:12/70, first used the idea of wāw al-muqḥamah in the discussion of the answer to the condition lammā and ḥattā idhā in the verses q:12/15, q:37/104, q:39/73, and q:21/97, and then al-waṣf in the verses q:2/177 and q:3/162; this development should be sought in another reading of ibn mas’ud from q:33/50. finally, it must be acknowledged that the most important factor in establishing this idea in the kufi grammarians is the commitment and attention of this school to ibn mas’ud’s muṣḥaf as a grammar reference, while basri grammarians did not consider such a great position for it.