تحلیل محتوای مقوله‌ای و ساختار هندسی خطبۀ حضرت زهرا (س) در مسجد النبی (ص)‏

خطبۀ حضرت‌زهرا(س) پس از رحلت پیامبر خدا(ص) که در مسجد بیان شده و به نام خطبۀ فدکیه مشهور گشته، یکی از معتبرترین نصوص دینی و در عین حال، یکی از مهم‌ترین اسناد باقی‌مانده از تاریخ صدر اسلام است که به‌خوبی اوضاع جامعۀ اسلامی در آن شرایط را به تصویر می‌کشد. حضرت‌زهرا(س)، به‌عنوان فردی مطلّع از معارف حقیقی دین اسلام و آگاه به مسائل زمان خود، در این خطبه به آسیب‌شناسی جامعه پرداخته و ضمن برشمردن مشکلات و ریشه‌یابی آن‌ها، راهکارهای خروج از وضعیت نامطلوب را بیان می‌کنند؛ ولیکن متاسفانه این مباحث تاریخی و مورد نیاز جوامع اسلامی، به علت طرح بحث از مسئلۀ فدک در انتهای خطبه، تحت ‌تاثیر آن قرار گرفته و این پیش‌فرض برای اکثریت ایجاد شده است که گویا دغدغۀ آن حضرت(س) صرفاً بازپس‌گیری میراث پدری بوده و به همین دلیل به حاکم وقت جامعۀ اسلامی اعتراض نموده است. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا و تکنیک تحلیل مقوله‌ای تلاش گردیده با شناسایی دقیق موضوعات اصلی و فرعی خطبه، مقوله‌های مهم مطرح شده در متن را کشف کرده و ساختار هندسی محتوای خطبه را ترسیم کنیم. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که اصلی‌ترین مقوله‌های این خطبه، آسیب‌شناسی جامعۀ اسلامی و بیان راهکارهای خروج از آن می‌باشد و تنها بخش اندکی از خطبه که در واقع پاسخ اجباری به سوال ابوبکر بوده، به موضوع فدک و اثبات حق ارث فرزندان انبیاء اختصاص دارد. رهآورد استفاده از روش تحلیل محتوای مقوله‌ای در این پژوهش، ترسیم دقیق محتوای خطبه به همراه تشریح ابعاد مختلف هر بخش به منظور فهم دقیق و کامل نصوص دینی است.

categorical content analysis and geometric structure of sermon hazrat zahra (as) in masjid al-nabi (pbuh)

the sermon of hazrat zahra (as) after the death of the prophet of god (pbuh), known as the sermon of fadakῑyyah, is one of the most reliable religious texts and of the most important documents remaining from the history of early islam, which well describes the situation of the islamic society during that day. hazrat zahra, (as) as a person who knew the true teachings of islam and issues of her time, in this sermon addressed the pathology of the society. she enumerates the problems and then presented solutions to get out of the unfavorable situation. unfortunately, these historical and necessary discussions have been influenced by the discussion of fadak issue at the end of the sermon, so that some imagined that seemingly the concern of her holiness was only to reclaim her father’s inheritance, subsequently she protested to the ruler of the islamic community at the time. using the content analysis and categorical analysis technique, this research first identifies the main and sub-topics of the sermon and then draws its geometric structure. the results show that the main categories of the sermon are pathology of the islamic society and ways to get out of it. only a small part of the sermon, which was actually a mandatory answer to abu bakr’s question, is dedicated to the issue of fadak and the proof of the inheritance of children of the prophets. using the categorical content analysis method in this research concludes the accurate drawing of the content of the sermon along with the description of the different dimensions of each section in order to understand the religious texts accurately and completely.