تحلیل انتقادی گونه‌های تاویل آیات در لطائف الاشارات قشیری‏

بخشی از مناطق نامکشوف «تاویل» در سنت اسلامی، سوابق تاویل‌گرایی در میراث تفسیری است، تا جایگاه، روند کم ‌وکیف توجه به ابعاد، ظرفیت‌های ناشناخته و ابواب ناگشودۀ آن در میان مفسران مسلمان، امکان ترسیم‌ یابد و نیز روشن شدن نقاط ضعف و قوت مفسران در این خصوص و تمهید زمینۀ ورود به مباحث نوین هرمنوتیکی. تحلیل انتقادی گونه‌های تاویل‌ آیات در لطائف ‌الاشارات، گامی به‌سوی این چشم‌انداز بلند است. این سخن، با گونه‌‌شناسی تاویلات قُشَیری، در پیِ ارائۀ خوانشی انتقادی از این گونه‌ها با روشی تحلیلی- توصیفی به این نتیجه رسیده‌ است که قشیری در لطائف ‌الاشارات، شانی ادیبانه، هنری و صوفیانه دارد. لذا، تاویل‌های ذوقی او نسبت به تاویل‌های صحیح و اصولی‌اش بسامد بالاتری دارند. از میان تاویل‌های صحیح، بیشترین شمارگان، به «بیان لایه‌های زیرین معنایی آیات»، آنگاه «بیان مصادیق عینی» اختصاص یافته ‌است. اما از گونۀ «معنای محتمل از میان چندین معنای احتمالی» خبری نیست. به‌‌رغم شورآفرینی و اثربخشی او در مخاطبان نسبت به تعالیم قرآنی، اما برخی تاویل‌های سطحی، دور از ذهن و ساده‌‌انگارانۀ او با شان علمی‌‌اش سازگاری ندارد و راهی به توجیه ندارد.

critical analysis of types of interpreting verses in qushairī’s latā’if al-’ishārāt

among the unexplored aspects of “interpretation” in the islamic tradition, an important area is the origin of “hermeneutics” from the heritage of exegesis. it can shed light on the dimensions, capabilities, and unexplored chapters of muslim commentators while highlighting their strengths and weaknesses. in this way, it paves the way for the introduction of new hermeneutical themes. to pursue this broader perspective, a critical analysis of the different ways of interpreting verse in latā’if al-’ishārāt serves as a crucial step. by typologizing qushairī’s interpretations and subjecting them to a critical reading using the analytical-descriptive method, this study concludes that qushairī occupies a prominent literary, artistic, and sufi position within the latā’if al-’ishārāt. as a result, his aesthetically pleasing interpretations are more common than his precise and principled ones. in the case of precise interpretations, the majority focus on presenting the underlying semantic layers of the verses, followed by giving objective examples. however, the notion of possible meaning among several possible meanings is missing. despite his ability to captivate audiences with his sensationalism and effectiveness in conveying the teachings of the quran, some of his superficial, far-fetched, and simplistic interpretations do not live up to his scholarly reputation and cannot be justified.