ماکله ی سالانه ی یهود: بررسی روایتی تفسیری در منابع کهن شیعه و سنی

این مقاله به بررسی متنی و منبع شناختی یک روایت تفسیری می‌پردازد که نخستین بار در دو تفسیرالتبیان و مجمع البیان به نقل از امام باقر علیه السلام آمده است. مولف نشان می‌دهد که ماخذ شیخ طوسی در نقل این روایت، المصابیح فی تفسیر القرآن تالیف ابوالقاسم حسین بن علی معروف به وزیر مغربی (370ـ418 ق) بوده است. وزیر مغربی این سخن را به نحوی مبهم به «ابوجعفر» نسبت می‌دهد؛ اما این روایت نه در هیچ‌یک از منابع حدیثی و تفسیری شیعه پیش از وزیر مغربی آمده، و نه در مهم‌ترین منابع تفسیر ماثور اهل سنت چون ابوجعفر طبری و ابن‌ابی‌حاتم رازی ثبت شده است. مقاله‌ی حاضر می‌کوشد ردّ پای این نقل و روایات مشابه را در منابع تفسیری و روایی کهن بجوید و نشان دهد که وزیر مغربی روایات تفسیری متعددی از تفسیر کلبی (م. 146 ق) را در اثر خود نقل کرده و تمامی آن‌ها را به ابوجعفر یعنی امام باقر علیه‌السلام نسبت داده است. این روایات تقریباً همگی به نقل قصص، اسباب نزول، و تعیین مبهمات، اعلام و اماکن قرآنی مربوطند. روش بحث در این مقاله تحلیل سندی نیست، بلکه ترکیبی از دو روش تحلیل متن و تحلیل منبع است.