احادیث صعب مستصعب و چگونگی تعامل با آنها

اخباری وجود دارند که قبول و فهم آنها، نه از طریق رعایت اصول عقلاییِ محاوره و نه برای همه، بلکه برای مخاطبانی با درجه‌ی معرفتی خاص ممکن می‌شود؛ این اخبار در زبان روایات، به «صعب مستصعب» وصف شده‌اند. و محدّثان شیعه در کتب خود این روایات را با اسناد و تعابیر مختلف ذکر کرده‌اند. فهم پاره‌ای از این روایات تنها برای سه گروه «فرشتگان مقرب»، «انبیا مرسل» و «بندگانی که قلوبشان بر ایمان آزموده شده است»، ممکن شناخته شده و بخشی برای همین سه گروه نیز ممکن نیست. و این نفی و اثبات، به درجات متفاوت احادیث بازگشت دارد. مقاله حاضر کاوشی در متن این احادیث است. توجه به صدر و ذیل روایات این مجموعه ارتباط وثیق موضوع این روایات با اهل بیت (ع) و فضایل آنها را نشان می‌دهد. فضایل و کمالاتی که در وجود معصومان (ع) است و درک و اعتقاد به صحّت آن برای توده‌ی مردم مشکل است. نشر این روایات، منوط به اطمینان از قبول مخاطب است؛ لذا ایمه (ع) چنان که خود از برخی افراد تقیه می‌کرده‌اند، اصحاب را نیز به منتشر نکردن این اخبار فراخوانده‌اند. مواجهه با این نوع روایات راهکارهای ویژه‌ای دارد؛ مانند اینکه نباید آنها را انکار کرد. بلکه باید آن را به خدا و رسول و ایمه(ع) بازگرداند. گفتنی است که یکی از آسیب‌های نشر بی‌ضابطه‌‌ی این احادیث، اتهام راوی به غلو بوده است؛ اما راهکار عملی تشخیص احادیث صعب از روایات مجعول غالیان، به پژوهشی جداگانه نیازمند است.