تاریخ‌گذاری سندی روایات «ناسخ و منسوخ در قرآن»

مسئلۀ نسخ در قرآن در زمرۀ دانش‌هایی است که از دیرباز در علوم مختلف اسلامی مورد توجه اندیشمندان مسلمان بوده و دیدگاه‌های متفاوت و گاه ضد و نقیضی دربارۀ آن مطرح شده است. از آنجا که روایات، منشا بسیاری از این اختلاف دیدگاه‌ها در اندیشۀ نسخ بوده است، پژوهش حاضر به بررسی اعتبار تاریخی اسناد این دست از روایات می‌پردازد. بدین منظور، پس از جمع‌آوری روایاتی که حاکی از نسخ آیه‌ای از قرآن است، با استفاده از روش‌های تاریخ‌گذاری حدیث برپایۀ حلقۀ مشترک، اسناد روایات را مورد بررسی و تحلیل قرار داده، تا به این سوال اساسی پاسخ داده شود که این روایات در چه زمان و مکانی و توسط چه کسانی انتشار یافته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که قتاده، سدی، حسین بن واقد، حجاج بن محمد و ابو‌صالح از چهره‌های شاخص نسخ به‌شمار می‌آیند و مبدا گسترش روایات، قرن دوم هجری در بصره و کوفه بوده است.

dating asnad of abrogating and abrogated narrations in the qur’an

the issue of abrogation (naskh) in the qur’an is a knowledge that has long been considered by muslim scholars in various islamic sciences, so that different and sometimes contradictory views have been expressed about it. since the narrations (hadiths) are the origin of most different opinions on abrogation, this research examines the historical validity of asnad of the narrations. accordingly, collecting the narrations that indicate the abrogation of a qur’anic verse and using the method of dating hadith based on the common link, it analyzed the asnad of these narrations to answer the main question of research that “when, where, and by whom were these narrations spread?” the result shows that qatāda, suddī, ḥussein b. wāqid, ḥajjāj bin muhammad, and abū sāliḥ are among the key figures of naskh who are remarked as the origin of the spread of narrations in the second century ah in basra and kūfa.