تحلیل بُعد غیرمادی انسان در قرآن بر پایۀ معناشناسی و بازخوانش واژگان «نفس، روح و قلب»

نفس‌شناسی پدیده‌ای است که قدمتی به طول تاریخ دارد. برخی بر این باور بودند که انسان جز همین ظاهر مشهود نیست و بعضی حقیقت اصلی انسان را جوهری بسیط و ذاتی مجرد می‌دانند که بدن تنها نقش مرکبی برای اوست. در زمینۀ بُعد غیرمادی انسان، دانشمندان اسلامی از واژگانی چون «نفس»، «روح» و «قلب» استفاده می‌کنند. در قرآن اصطلاح نفس تنها در بُعد غیرمادی انسان به کار نرفته است، بلکه همۀ وجود انسان اعم از بُعد مادی و غیرمادی هردو را دربرمی‌گیرد. واژۀ روح نیز به معنای رایج امروزی آن نیست و از هم‌نشینی آن با واژۀ «امر» می‌توان دریافت که روح، سازوکار اجرایی، تنظیم‌کننده و جاری‌کنندۀ امور عالَم در مخلوقات و در واقع رابط میان امر و خلق است. با بررسی دقیق تمام آیات مربوط به قلب این نتیجه حاصل می‌شود که در قرآن کریم این قلب است که نمایندۀ بُعد غیرمادی انسان است و کنترل کنندۀ قوای اوست.

Analysis of Human Immaterial Dimension in the Qur’an Based on Semantics; Redefining the Words “Nafs, Rūh, and Qalb”

Selfconsciousness is a phenomenon that has a long history. Some believe that man is nothing but this mere visible appearance while the others consider the basic truth of man to be an indivisible abstract essence of which the body plays the role of a carrier. In the context of the immaterial dimension of man, Islamic scholars use the words “nafs” (self), “rūh” (soul) and “qalb” (heart). In the Qur’an, the term ‘nafs’ does not refer only to the human immaterial dimension but rather it encompasses the totality of man, i.e. both material and immaterial. ‘Rūh’ also doesn’t denote to its modern usage but its occurrence beside the word “amr” (command) shows that rūh is the executive mechanism, regulates and directs the affairs of the universe in creatures and is in fact the link between the command and the creation. Carefully examining all the Qur’anic verses related to qalb, it is concluded that qalb represents the immaterial dimension of man and controls his powers.