تبیین الگوی «سبقت در تقرب» بر پایۀ تحلیل محتوای کیفی دعای کمیل

دعا در مکتب اهل بیت(ع) ضمن داشتن کارکردهای معنوی در خودسازی‌های فردی، بستر مناسبی برای پرورش نیروهای باب اهداف اجتماعیِ ائمه (ع) بوده است. الگوهای نظریِ موثر در نظامِ رفتاری، از متون ادعیه قابل استخراج است. از این میان، عبارات «اَسْرَحَ اِلَیْکَ فِی مَیَادِینِ السَّابِقِینَ» و «اَقْرَبِهِمْ مَنْزِلَهً مِنْکَ» در دعای کمیل به مقامی برتر از تقرب یعنی «سبقت در قُرب» دلالت می‌دهد. بر این اساس دعای کمیل، بستر متنیِ مناسبی برای کشف الگوی مرتبط با تسابق در تقرب است. تبیین و ترسیمِ الگوی مفهومی فوق، مسئلۀ اصلی تحقیق حاضر است که تلاش دارد با روش اکتشافی تحلیل محتوای مضمونی به آن پاسخ دهد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که دعای کمیل متنی یکپارچه و دارای انسجام محتوایی است. این دعا ضمنِ رفعِ یک نُقصان و مانعِ جدی در وادیِ تقرب الی الله، مسیرِ سریع‌تری را برای سیرِ انسان در قُرب الهی پیشنهاد می‌کند. «مغفرت»، «عزت»، «خدمت»، «سِبقت» و «قُربت»، پنج مضمونِ محوریِ دعای کمیل هستند. این مضامین، نظامِ مفهومیِ کاملاً معناداری را شکل می‌دهند. «خدمت» به‌عنوان مفهومِ کانونیِ دعا، یک مقامِ ارضی و جوارحی است. در این مقام خادم درصدد یاری‌رسانی به تحقق کاری است که مخدوم ارادۀ انجام آن را در زمین دارد. محرومیتِ مومن از مقامِ خدمت، معلولِ «نُقصان روحیِ ناشی از گناه» است و دستیابی به آن وابسته به «مغفرتِ دائم» می‌باشد. ورود مومن به وادیِ خدمت، به‌منزله ورود به عرصۀ «سبقت در تقرب» است.

Explaining the Pattern of “Precedence in the Closeness to God (Taqarrub)” Based on the Qualitative Content Analysis of Kumayl Supplication

Supplication (du’ā) in the school of Ahl alBayt (AS), in addition to spiritual functions in individual selfmaking, has been a suitable platform for cultivating the forces for the social goals of the Imams (AS). Effective theoretical models in the behavioral system can be extracted from supplication texts. The phrases “asraha ’ilayka fī mayādīn alsābiqīna”[1] and “’aqrabihim manzelatan minka”[2] in the Kumayl Supplication indicate to a higher position than the closeness to God (taqarrub), i.e. “precedence in the closeness to God.” Accordingly, Kumayl Supplication is a suitable textual context for discovering the pattern related to the precedence in the closeness to God. Explaining and drawing the above conceptual model is the main question of this study. It tries to answer the question through the exploratory method of the thematic content analysis. Findings prove that Kumayl Supplication is a unified text and has a coherent content. Eliminating a serious defect and obstacle in the space of the closeness to God, it suggests a faster path for man’s journey to Him. “Forgiveness”, “honor”, “service”, “precedence” and “closeness” are the five central themes of Kumayl Supplication. These themes form a very meaningful conceptual system. “Service” as the central concept of the supplication is a physical state. In this position, the servant seeks to accomplish what God (the Commander) is willing to do on Earth. The believer’s deprivation of the service state is the result of “the spiritual deficiency caused by sin” and its attainment depends on “permanent forgiveness”. If the believer enters the level of service, he/she enters the realm of “precedence in the closeness to God.”