بررسی چگونگی بهره‌گیری تفسیر مجمع‌البیان از تضمین نحوی

گاهی یک لفظ در لفظ دیگری درآمیخته می گردد و دو معنا را با خود همراه می سازد که نحویان و مفسرین به آن تضمین نحوی گفته اند. این پدیدۀ نحوی به لحاظ نقشی که در ترجمه و تفسیر قرآن دارد، همواره در ذیل تفسیر آیات شریفه، مورد توجه مفسران و پژوهشگران قرآنی قرارگرفته است. در این مقاله پدیدۀ تضمین نحوی بنابر جایگاه، کارکرد و نقش آن در تفسیر مجمع‌البیان در سه نوع فعلی، اسمی و حرفی مورد بررسی قرارگرفته است. رهاورد این پژوهش، معطوف به این حقیقت است که طبرسی همچون نحویان، تضمین را پذیرفته و از آن به عنوان تعلیل نحوی در لازم و متعدی بودن افعال و همین طور بالعکس، نوع اعراب توابع مشتقات و مبنی بودن اسماء فعل و ادات شرط در تفسیر خود استفاده کرده است؛ ولی اصطلاح تضمین نحوی را اصلاً به کار نمی گیرد، بلکه از اصطلاحات جایگزین یعنی «ای، معنا»، برای این پدیدۀ نحوی استعمال کرده است. ناگفته نماند که این مفسر بزرگ تنها به تضمین نحوی برخی آیات اشاره ‌کرده و برخی از مصادیق تضمین نحوی در تفسیر از دید تفسیری او پنهان مانده است که این خود خطای تفسیری را به همراه دارد.

The Application of Syntactic Tadmīn in the Commentary of Majma’ alBayān

Sometimes one word is mixed with another and brings two meanings. This is called Syntactic Tadmīn by scholars and commentators. This syntactic phenomenon, in terms of its role in the translation and interpretation of the Qur’an, has always been considered by Qur’anic commentators and scholars for interpreting verses. This article studies the phenomenon of Syntactic Tadmīn according to its position, function and role in the interpretation of Majma’ alBayān in three types of verb, noun and letter. It is concluded that Tabrisī, like scholars, has accepted Tadmīn and used it as a syntactic Ta’līl in transitive and intransitive verbs, and vice versa, the type of Arabization following derivations and the firm state (of Arabization) of nouns and conditional tools. He did not use the term Syntactic Tadmīn at all, but he has used alternative terms such as “Meaning, That Is” for this syntactic phenomenon. Additionally, though this great commentator only referred to the Syntactic Tadmīn of some verses in his book, he ignored others, that may be an exegetical error as well.