محکم و متشابه از دیدگاه ابن‌برّجان

از مباحث مهم در تفاسیر قرآن، بحث محکم و متشابه است. یکی از عرفا و مفسرین غرب اسلامی در سدۀ ششم هجری، ابن‌برّجان است. این پژوهش به دنبال بررسی دیدگاه ابن‌برّجان دربارۀ محکم و متشابه است. روش این پژوهش، اسنادی و توصیفیتحلیلی است. یافته‌ها حاکی از این است که از دیدگاه ابن‌برّجان معنای اولِ متشابه، تفصیلِ محکم است. مبنای او در این معنا، سلسله ‌مراتب وحی الهی و نزول آن است که عبارت است از: ام‌الکتاب (یا همان کتاب ‌مبین و لوح‌ محفوظ)، حروف مقطعه و قرآن. معنای دوم متشابه عبارت است از شبیه ‌بودن آیات با یکدیگر در اعجاز و حقانیت، شباهت آیات قرآن با آیات کتاب ‌مبین و شبیه ‌بودن برخی آیات قرآن با برخی دیگر که منجر به اشکال و تحیر در خواننده می‌شود. از نظر ابن‌برّجان حروف مقطعه از جهتی محکم‌ و از جهتی متشابه هستند. همچنین شباهت‌ها و شواهد لازم برای تاثیرپذیری ابن‌برّجان از دیگران یافت نشد و به نظر می‌رسد دیدگاه او دربارۀ محکم و متشابه مبتنی بر دریافت و اجتهاد خود او از آیات قرآن و روایات نبوی است.

Muhkam and Mutashābih from Ibn Barrajān’s Perspective

Muhkam and Mutashābih are of the important issues in the Qur’anic exegeses. One of the Islamic West mystics and commentators in the sixth century AH was Ibn Barrajān. This research examines Ibn Barrajān’s view on Muhkam and Mutashābih. Based on documentary and descriptiveanalytical method, it was concluded that Ibn Barrajān first referred to Mutashābih as the description of Muhkam. He based his idea on the hierarchy of Divine Revelation and its descendant, that is ’Umm alKitāb (i.e. Kitāb Mubīn or Lawh Mahfūz), Muqatta’a letters and the Qur’an. Second, he referred to Mutashābih as the similarity of verses with each other in miracle and truthfulness, the similarity of verses with the verses of ’Umm alKitāb, and the similarity of some verses with others, which cause reader’s confusion. According to Ibn Barrajān, Muqatta’a letters are Muhkam in a sense and Mutashābih in another sense. Also, it was not found that Ibn Barrajān was influenced by others. It seems his idea of Muhkam and Mutashābih is based on his own perception and Ijtihad of the verses and Prophetic narrations.