تاثیر ابن‌قولویه بر انتقال حدیث قم به بغداد (با تکیه بر الرجال نجاشی و الفهرست طوسی)

ابن قولویه از محدثان قمی در سدۀ چهارم بوده که سال های پایانی عمر خود را در بغداد سپری کرده است و محدثان و عالمان بزرگی همچون غضائری و شیخ مفید از او بهره برده اند؛ اما اکنون از آثار و آراء وی نشان کمی در دست است. میزان تاثیرگذاری ابن‌قولویه بر حدیث بغداد را می توان در دو کتاب رجالی فهرست نگاری شیعه، الرجال نجاشی و الفهرست طوسی نشان داد. پنجاه و دو راوی صاحب کتاب در این دو منبع، به واسطۀ ابن قولویه معرفی و طریق داده شده اند که چهل راوی را تنها ابن قولویه در الرجال نجاشی نقل کرده است. برخی از آن ها مانند احادیث سعد بن عبدالله اشعری، الرجال کشی و کتاب های فقهی ابن ابی عقیل مهمترین متون منتقل شده توسط ابن‌قولویه به منابع حدیثی بغداد در سدۀ چهارم بوده است. به رغم بهرۀ فراوان نجاشی، شیخ طوسی از طرق و اسناد ابن قولویه یاد نکرده و حتی در موارد مشابه، طرق ضعیفی مانند طرق ابن بُطَّه را جایگزین وی کرده است. توجه به سفرهای ابن قولویه نشان می‌دهد، او بیش از همه، کتاب های محدثان قم و ری، و سپس دیگر حوزه های حدیثی ایران مانند خراسان و سمرقند را به بغداد آورده است. همچنین، سفر ابن قولویه به مصر و دیگر شهرهای عراق، سبب بازگرداندن اسناد و دفاتر کهن محدثان کوفی به بغداد شده است. آراء خاص و مشخص ابن قولویه در پس آراء شاگردان بزرگ و نسل های بعدی مانند شیخ مفید و شیخ طوسی، حل و محو شده است؛ اما تاثیر او در انتقال حدیث قم به بغداد قابل اغماض و چشم پوشی نیست.

The Influence of Ibn Qūliwayh on Transmitting Hadith from Qom to Baghdad(Based on Najāshī’s AlRijāl and Ṭūsī’s AlFehrest)

Ibn Qūliwayh was one of the traditionists of Qom in the fourth century, who spent last years of his life in Baghdad and great traditionitsts and scholars such as Ghaḍā’irī and Shaikh Mufīd learned from him. However, few information of him and his works are at hand today. Ibn Qūliwayh’s influence on Baghdad’s Hadith may be illustrated in two Shiite bibliographical books of Najāshī’s AlRijāl and Ṭūsī’s AlFehrest. The fiftytwo narrators, who own books, in these two sources were introduced and chained by Ibn Qūliwayh, citing forty ones in Najāshī’s AlRijāl. Some of them, such as the hadiths of Sa‘d bin Abdullah Ash‘arī, alRijāl by Kashī, and the jurisprudential books by Ibn Abi ‘Aqīl, were the most important books transmitted by Ibn Qūliwayh to the hadith sources at fourthcentury in Baghdad. In spite of the great use of Najāshī, Shaikh Ṭūsī did not mention Ibn Qūliwayh’s ways and chains, and even sometimes substituted weak chains such as those of Ibn Buṭṭa in similar cases. A glance at the Ibn Qūliwayh’s travels shows that he brought the books of the traditionists of Qom and Rey, and then other Iranian hadith centers such as Khorasan and Samarqand to Baghdad, more than others. Also, Ibn Qūliwayh’s travel to Egypt and other cities of Iraq caused to bring the old hadith documents and notebooks of Kufa back to Baghdad. Ibn Qūliwayh’s particular ideas were interpolated by his disciples and subsequent generations, including Shaikh Mufīd and Shaikh Ṭūsī, but his influence on transmitting the hadith of Qom to Baghdad cannot be neglected.