روش‌شناسی تفسیری ابن‌برّجان در «تنبیه‌الافهام»

یکی از تفاسیر مهم غرب اسلامی، تنبیه الافهام الی تدبّرالکتاب الحکیم و تعرّف الآیات و النباالعظیم نوشتۀ ابن برّجان، عارف و مفسر اندلسی در سدۀ ششم هجری است. هدف این مقاله، روش‌شناسی تفسیری ابن برّجان در این تفسیر است. این پژوهش به روش اسنادی، توصیفی تحلیلی و با توجه به مباحث روش‌شناسیِ تفسیر قرآن انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد تفسیر قرآن از دیدگاه ابن برّجان، کشف معانی ظاهری و باطنی آیات است و لازمۀ این کشف، رشد معنوی و تهذیب نفس مفسر است. تنبیه‌الافهام، یک تفسیر ترتیبیِ ناپیوسته و اجتهادی است که از روش‌های قرآن به قرآن و ماثور استفاده می‌کند و دارای گرایش‌های عرفانی و کلامیِ اشعری است. ابن‌برّجان در تنبیه الافهام به انواع قرینه‌های فهم آیات، قرائن پیوستۀ لفظی و غیرلفظی و ناپیوسته، توجه دارد. او در توضیح معنای آیات، از جوامع حدیثی اهل سنت استفاده، نظر سایر مفسران را نقل و نقد و آیاتی از کتاب‌های عهدین را گزارش می کند.

Ibn Barrajān’s Exegetical Methodology in “Tanbīh alAfhām”

One of the prominent exegeses of the Islamic West is the book Tanbīh alAfhām ilā Tadabbur alKitāb alḤakīm wa Ta’arruf alĀyāt wa alNaba’ al‘Aẓīm by Ibn Barrajān, the mystic and the Andalusian exegete in the sixth century AH. The purpose of this article is to review Ibn Barrajān’s exegetical methodology in his book. The present article is done on the basis of documentary, descriptiveanalytical method and with regard to the methodological issues of Qur’anic exegesis. Findings show that the exegesis of the Qur’an from Ibn Barrajān’s view is the discovery of the exoteric and esoteric meanings of the verses. Such discovery requires spiritual growth and the purification of the exegete’s soul. Tanbīh alAfhām is a discontinuous sequential (accordance to the revelation order) and Ijtihādī exegesis that uses the methods of the interpretation of the Qur’an by the Qur’an and traditionalbase (ma’thūr), containing mystical and Ash’arite theological tendencies. In Tanbīh alAfhām, Ibn Barrajān focuses on the types of evidences for understanding the verses, the verbal and nonverbal continuous and discontinuous evidences. In explaining the meaning of verses, he quotes from Sunni hadith collections, as well as he brings forth and criticizes other exegete’s opinions and then reports some verses from Testaments.