نهج‌البلاغه و نقد تاریخی (پژوهش موردی: وجود و عدم)

در نهج‌البلاغه الفاظ و تعبیرهایی به ‌کار رفته است که معانی متاخر کلامی فلسفی دارد و با شرایط تاریخی قرن اول هجری همخوان نیست. برخی مولفان این ناهمخوانی را نپذیرفته‌اند و معتقدند که امام علی(ع) واضع این الفاظ و تعبیرها بوده ‌است. گروهی دیگر کوشیده‌اند شواهد تاریخی بر وجود بافت تاریخی مناسب ارائه کنند اما آنچه مطرح می‌شود تنها امکان وجود چنین مباحثی را نشان می‌دهد نه اینکه شاهدی تاریخی در اثبات آن ارائه دهد. برخی دیگر سعی کرده‌اند نشان دهند که بخشی از موارد مشکوک، سخنانی از شخصیت‌های دینی متاخرتر، از جمله امامان شیعه از قرن دوم به بعد است. با این حال، در این روش نیز بافت تاریخی نصوص، بازسازی نشده و دربارۀ آغاز بحث و تحولات آن سخنی به میان نیامده است. در مقالۀ حاضر تلاش بر این است که ریشه‌های تاریخی موضوع وجود و عدم در قرآن، روایات، منابع کلامی و فلسفی و مناظره‌های مسلمانان با پیروان دیگر ادیان در قرن‌های دوم و سوم هجری، بررسی و تحلیل شوند و پاسخ بهتری برای این مسئله بیان گردد.