رتبه‌بندی شان موجودات امکانی بر اساس دو رویکرد «گسترۀ صفاتی» و «توسعه‌ یافتگی وجودی»‏

بین رویکرد رایج فلسفی که متاثّر از حکمت مشاء و نگاه فلسفی متاثّر از حکمت صدرا، در خصوص مسالۀ «رتبه‌بندی شان موجودات امکانی»، تفاوت اساسی وجود دارد. گروه نخست، با رویکرد «گسترۀ صفاتی» در موجودات امکانی، معتقدند کمیت برخورداری هر گونه از صفات وجودی، نقش اساسی در رتبه‌بندی آن‌ها دارد و از آنجا که نوع انسان را یگانه موجود عاقل و «حیوان ناطق» می‌دانند، وی را بر راس هرم موجودات امکانی جای داده و فقط شان این نوع از موجودات را دارای احترام ویژه می‌دانند. در مقابل، رویکرد دومی که تحت تاثیر حکمت صدرایی است، «توسعه یافتگی وجودی و شهودی در عوالم مافوق ماده» را معیار رتبه‌بندی موجودات امکانی می‌داند و پیروانِ آن با تکیه بر مبانی این حکمت از قبیل «وحدت و بساطت وجود»، «تشکیک در وجود» و قرائت ویژه از «حرکت جوهری» چنین ادعا کرده‌اند که هر موجود امکانی، نشئه‌ای تا بی‌نهایت در عوالم مافوق طبیعت دارد که با حرکت اختیاری و استکمالی خود می‌تواند به آن دست یابد. این مقاله با هدف تبیین برخی از ادلۀ این دو رویکرد با روش تحلیل محتوا، در نهایت به این یافته رسیده‌است که رویکرد نخست با اشکالات درون دینی و برون دینی متعددی مانند اخص بودن دلیل آن از مدعا روبرو است و به طور عمده، مبتنی بر برخی مشهورات است که قابل دفاع در مقابل ظواهر آیات و روایات نیست. در مقابل رویکرد دوم، قابلیت تطبیق بیشتر با مستندات مذکور داشته و قابل پذیرش‌ تر است.

ranking the status of contingent beings based on two approaches: attribute scope and existential development

there is a fundamental difference between the common philosophical approach influenced by peripatetic philosophy and the philosophical view rooted in sadrian philosophy regarding the ranking of the status of contingent beings. the former, following an attribute scope approach, holds that the quantity of existential attributes in each species determines its rank. since humans are considered the only rational beings encompassing the attributes of other species, they are positioned at the top of the hierarchy of contingent beings. conversely, the latter approach, inspired by sadrian philosophy, views existential and intuitive development in supra-material realms as the basis for ranking contingent beings. adherents of this view, drawing on foundational principles of sadrian thought such as unity and simplicity of existence, gradation in existence, and a unique interpretation of trans-substantial motion, argue that each contingent being has the capacity to progress in the path of knowledge in the arc of ascension and within transcendent realms, achieving rank through the discovery of truths. this article, aiming to elucidate key arguments from both perspectives through content analysis, ultimately concludes that the first approach encounters numerous theological and philosophical challenges, including its reliance on premises that struggle to align with quranic verses and islamic traditions. by contrast, the second approach proves more congruent and compatible with these sources.