نظریۀ الفاظ مشکک راه حل فارابی و ابن ‌سینا‌ در مواجهه با چالش ارسطویی

نظریۀ تشکیک در میان فلاسفۀ مسلمان بسیار محل بحث و نظر بوده است. شواهد حضور این نظریه تا فارابی و ابن‌ سینا‌ قابل ردگیری است. مسئلۀ مقاله حاضر آن است که نظریۀ الفاظ مشکک میراثی ارسطویی است یا نه؟ و همچنین طرح این نظریه جهت حل کدام مشکل بوده است؟ دیدگاه ارسطو نسبت به الفاظ و بویژه لفظ «موجود» با مراجعۀ به آثارش مورد کاوش قرار گرفته است و سپس با نگاه فارابی و ابن‌سینا‌ در باب الفاظ مقایسه شده است. همچنین ادعای خواجه نصیرالدین طوسی مبتنی بر اینکه این نظریه توسط فلاسفه یونانی نیز طرح شده است، مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. ارسطو الفاظ را صرفا به الفاظ همنام و هم‌معنی تقسیم می‌کند و هیچ اشاره‌ای به الفاظ مشکک نمی‌کند. فارابی الفاظ مشکک را در ذیل الفاظ هم‌معنی و ابن‌سینا‌ در منطق الشفاء، این الفاظ را در ذیل الفاظ همنام قرار می‌دهد. با این حال الفاظ مشکک را همنام صرف محسوب نمی‌دارد بر خلاف الفاظ متشابه و مشترک که همنام صرف هستند. الفاظ متشابه فاقد معنای واحد اما دارای مشابهتی هستند و الفاظ مشترک فاقد معنای واحد و همچنین فاقد مشابهت هستند. در این مقاله نشان داده می‌شود که تقسیم‌بندی ارسطویی از الفاظ در مواجهه با الفاظی همانند «موجود» ناکارآمد است. نظریۀ الفاظ مشکک راه حلی برای حل این مشکل بوده است.

the theory of graded termsal-farabi and avicenna’s solution to an aristotelian challenge

the theory of graded terms (alfāẓ-e mušakkik) has been a subject of considerable debate among muslim philosophers. the roots of this theory can be traced back to al-farabi and avicenna. this article investigates whether or not the theory of graded terms is a legacy of aristotle and identifies the problem it seeks to address. aristotle’s perspective on terms, especially the term being, is examined through his works and then compared with the views of al-farabi and avicenna. additionally, nasir al-din al-tusi’s claim that this theory was also articulated by greek philosophers is critically analyzed. aristotle categorizes terms exclusively as either homonymous or synonymous and makes no mention of graded terms (mušakkik). al-farabi categorizes graded terms under synonymous terms, while avicenna, in his logic of the healing (mantiq al-shifāʼ), places them under homonymous terms. nonetheless, avicenna does not consider graded terms to be purely homonyms. this study demonstrates that aristotle’s categorization of terms proves inadequate in addressing certain terms like “being.” the theory of graded terms emerges as a solution to this challenge.