نفس‌‌شناسی سلبی بررسی رویکرد سلب‌گرایانه ابن سینا به چیستی نفس

برای شناخت هر شیء دو روش وجود دارد: الف) روش ایجابی (آنچه هست). ب) روش سلبی (آنچه نیست). شناخت نفس با روش نخست در آثار نفس ‌پژوهان به‌ نحو منسجم ارائه شده‌است، اما روش دوم سامان‌مند ‌نشده‌است و گاه به نحو ضمنی در بررسی‌‌های ایجابی لحاظ شده‌است. هدف پژوهش حاضر ارائه تصویری روشن‌تر از چیستی نفس در اندیشۀ ابن‌سیناست و تلاش دارد مطلوب خود را از طریق بررسی اوصاف و احوال سلبی نفس تحصیل ‌کند. در این راستا مغایرت نفس با جسم، بدن، مزاج، روح بخاری‌، طبیعت، عقل (تام) و حیات بررسی می‌شود که مغایرت نفس با سه مورد اخیر مهم‌ترین آنها به‌شمار می‌رود. اهمیت مغایرت نفس با جسم از آن‌جهت است که ‌به‌ نحو ضمنی شامل مغایرت با مزاج، روح بخاری‌، بدن و هر امر جسمانی دیگری می‌شود. مغایرت نفس با عقل از آن‌ جهت مهم است که از خطاهای ناشی از همسان انگاری نفس انسانی با مجردات محض جلوگیری می‌کند. بررسی نسبت نفس و حیات نیز از جهت مشابهت چشمگیر آثار منتسب به نفس و حیات، همچنین طیف گسترده و گوناگون موجوداتی که متّصف به صفت حیّ شده‌اند اهمیت دارد.

negative approach in soul research unraveling avicenna’s negative inquiry into the essence of the soul

understanding the reality of entities can be approached through two methods: a) positively, to discern the essence of the object, and b) negatively, to delineate what the object is not. this study investigates avicenna’s perspective on the essence of the soul. while previous research has extensively explored the positive attributes, this study delves into the less organized negative attributes, shedding light on the soul’s distinctions from nature, the spirit of vapor, temperament, body, corporeality, intellect, and vitality. the significance of the soul’s divergence from corporeality lies in its implicit deviation from temperament, the spirit of vapor, the physical body, and other material elements. notably, disassociating the soul from intellect is essential to prevent misunderstandings, avoiding the misconception of the human soul as a purely abstract concept. furthermore, examining the soul’s connection with vitality elucidates shared attributes and encompasses a diverse spectrum of entities characterized as living.