امکان و معناداری ارتباط عاشقانۀ انسان با امر متعالی از دیدگاه ابن‌سینا

عشق الهی یکی از صورتهای مهم ارتباط انسان با خداست که با وجود کاربرد گسترده در سنتهای الهیاتی و عرفانی، تصور واحدی در مورد آن وجود ندارد. تبیین این ارتباط، در ساختار تصورات غیرانسانوار از خداوند، همچون واجب‌الوجود ابن‌سینا ابهام بیشتری می‌یابد. ابن‌سینا واجب الوجود را با مفاهیم و اوصافی کاملاً مابعدالطبیعی، معرفی می‌کند که متعالی محض و عاری از اوصاف احساسی و شخصیت انسانی است. از طرفی دیگر، اوج ارتباط انسان با خداوند را عشق به او می‌انگارد و واجب الوجود را عاشق و معشوق می‌نامد. مقاله حاضر به تبیین معناداری و تحقق پذیری این عشق می‌پردازد. بوعلی گرچه با ارائۀ تعریف عام عشق به «گرایش به خیر»، دایرۀ معنایی وسیعی برای آن ایجاد کرده‌است؛ اما در نهایت عشق انسان به خیر مطلق، از مفهوم شخصی خارج می‌گردد و متاثر از انگارۀ «تشبّه» که ریشه در نظریات افلوطین دارد، صرفاً به نوعی «تحول باطنی» معنا می‌شود. این معنا دربرگیرندۀ کمال معرفتی و تعقل کلیات از یک‌سو و تعالیِ عملی و اخلاقی از سوی دیگر است. به نظر می‌رسد تحقق عشق متعالی، به معنای حقیقی و تحت اللفظی با واجب‌الوجود سینوی غیرممکن است، از این‌رو ابن‌سینا در کاربرد عشق نسبت به خداوند، با حذف ابعاد دیالکتیکیِ آن و وارد ساختن معانی دیگر، وارد «هست و نیستِ» استعاری می‌شود و این تعبیر را در معنایی مجازی استفاده می‌کند.

the possibility and significance of love for transcendence existence in avicenna’s perspective

divine love stands as a pivotal aspect of the intricate relationship between humans and god. despite its multifaceted presence in theological and mystical traditions, achieving consensus on its nature remains challenging. the inherently personal essence of divine love introduces a level of ambiguity when considering it in the context of an impersonal god, as exemplified by avicenna’s necessary existent deity. avicenna portrays god as a metaphysical entity characterized by pure transcendence, devoid of personal emotions and passions. in contrast, he positions love as the pinnacle of the human-god connection. this article seeks to elucidate the significance and realization of this love through a semantical lens. while avicenna provides a comprehensive definition of love as a propensity for goodness, constructing a cohesive semantic system, the culmination suggests that human love for the pure good ultimately sheds any personal attributes. instead, it transforms into a form of inner metamorphosis, encompassing rational-practical perfection. hence, articulating divine love in a literal sense seems implausible for the necessary existent. avicenna, in his elimination of dialectics, metaphorically applies divine love to convey a metaphysical rationality and an inner transformative process.