واکاوی تجرد نفس ابن‌سینا در بوتۀ نقد فیزیکالیسم‏

دربارۀ ساحت‌های وجودی انسان دو دیدگاه کلی مطرح‌شده‌است. طرفدارانِ دیدگاه اوّل، به دو ساحت وجودی جوهر غیرمادی (نفس) و بدن مادی باور دارند و افعال انسان را اصالتاً به جوهر غیرمادی نسبت‌می‌دهند. پیروانِ دیدگاه دوم، انسان را تک ساحتی و منحصر در وجود جسمانی می‌دانند. آن‌ها تمام اعمال انسان را به فیزیک او به ویژه مغز، فرومی‌کاهند و منکر جوهر غیرمادی هستند. پژوهش حاضر با هدف تبیین دیدگاه اول، به واکاوی تجرد نفس ابن‌سینا در بوتۀ نقد دیدگاه دوم پرداخته‌است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. یافته‌ها و نتایج نشان‌می‌دهد ابن‌سینا با ارائۀ عناصر حجّت و انواع براهین در مقام اثبات تلاش‌نموده با تبیین چگونگی افعال نفس، تجرد نفس را نتیجه‌گیرد. بر این اساس، تجرد نفس در پارادایم ابن‌سینا بر سه محور تعقل، حلول و استقلال استوار است. فیزیکالیست‌ها معتقدند اعتقاد به وجود ماهیتی مستقل از جسم برای تبیین و توضیح ادراکات انسان، ناشی از عدم آگاهی لازم نسبت به عملکرد مغز و اعصاب و پیچیدگی‌های آن است. افزون بر این، این ادعا که تغییرات جسمانی به واسطۀ رابطۀ ابزاری جسم برای نفس است، قابل اثبات نیست. از این رو، انکار و اشکالات فیزیکالیستی بر سه محور توانایی مغز و اعصاب، ابهام فلسفه در تبیین منطقی رابطۀ نفس و بدن و جهل شناختی شکل‌گرفته‌است. ابن‌سینا با اقامۀ هفت استدلال در اثباتِ تجرد نفس، پاسخگوی اشکالات فیزیکالیستی متناظر است؛ امّا پاسخ به دو اشکالِ فیزیکالیستی در پارادایم ابن‌سینا مبهم باقی‌می‌ماند: اشکالِ تبیین‌ناپذیریِ پیوندِ نفس و بدن و اشکالِ مبتنی بر مقدمۀ مبتنی بر درک وجدانی.

examining avicenna’s concept of the soul’s immateriality in the context of physicalism critique

two general perspectives have been proposed regarding the existential realms of human beings. proponents of the first perspective believe in two existential realms: the immaterial essence (soul) and the material body, attributing human actions primarily to the immaterial essence. followers of the second perspective consider humans to be unidimensional and confined to physical existence, reducing all human actions to their physicality, especially the brain, and denying any immaterial essence. the present study aims to elucidate the first perspective by examining avicenna’s notion of the soul’s immateriality in the context of critiquing the second perspective. the research method is descriptive-analytical. the findings and results indicate that avicenna, by presenting elements of proof and various arguments, has endeavored to substantiate the immateriality of the soul through an explanation of the soul’s actions. accordingly, in avicenna’s paradigm, the immateriality of the soul is based on three pillars: intellect, immanence, and independence. physicalists believe that the belief in an essence independent of the body to explain and understand human perceptions arises from a lack of sufficient awareness regarding the brain’s and nervous system’s functions and complexities. furthermore, the claim that bodily changes are due to the body’s instrumental relationship with the soul is unprovable. thus, the denial and critiques of physicalists are formed around three axes: the capability of the brain and nervous system, the ambiguity of philosophy in logically explaining the soul-body relationship, and cognitive ignorance. avicenna, with seven arguments in proving the immateriality of the soul, responds to the corresponding physicalist critiques. however, two physicalist objections remain ambiguous in avicenna’s paradigm: the inexplicability of the soul-body connection and the objection based on the premise of intuitive understanding.