وجود نامحدود خدا از نگاه استاد مصباح و ارزیابی آن برپایۀ دیدگاه نهایی صدرالمتالهین

استاد مصباح یزدی، وجود خداوند را «نامحدود شِدّی» می‌داند. وی با تاکید بر تشکیک و کثرتِ طولی وجود، به مراتبی تشکیکی قائل است که هریک، کمال‌های رتبه‌های پایین را به‌گونه‌ای برتر و بدون کاستی‌ها داراست؛ بنابراین وجودِ الهی که در والاترین مرتبۀ این نظام تشکیکی قرار دارد، کمال و شدّت وجودیِ نامتناهی دارد. ایشان، برای معلول، وجودی افزون بر علّت می‌بیند. درنتیجه، سِعۀ وجودی خداوند که علّت همۀ علّت‌هاست، از سوی معلول‌هایش محدود می‌شود. بر اساسِ نگرشِ استاد مصباح، وجود خداوند تنها «نامحدود شِدّی» است و «نامحدود سِعی» نیست. وی دیدگاه خود را به ملاصدرا نسبت می‌دهد. این دیدگاه کاستی‌هایی دارد: 1. معلول‌ها، وجودی افزون بر علّت ندارند و چیزی جز شانِ وجودی علّت نیستند و نمی‌توانند گسترۀ وجودی علّت نخستین را محدود سازند 2. استناد این دیدگاه به صدرالمتالهین و عارفان با سخنانِ صریحِ آنها سازگاری ندارد. ملاصدرا تاکید می‌کند که سخن از تشکیک و کثرت طولی وجود (که مانع عدم تناهی سِعی خداوند است)، طرحی مقدّماتی است که ذهن را برای دیدگاه نهایی او آماده سازد. دیدگاهی که صدرا در آن، خدا را «نامحدود سِعی» می‌داند. پژوهش پیش‌رو با روش تحلیلی انتقادی دیدگاه استاد مصباح را تببین کرده و آن‌را برپایۀ دیدگاه نهایی ملاصدرا ارزیابی می‌کند.

the infinite existence of god in the view of master mesbah and its evaluation based on the ultimate perspective of mulla sadra

master mesbah considers the existence of god as unlimited intensity. emphasizing the gradation and longitudinal plurality of existence, he holds a hierarchical gradation to the extent that each level possesses perfections superior to and without deficiencies of the lower ranks. therefore, the divine existence, being at the highest level of this hierarchical system, has infinite perfections and intensity of existence. he perceives, for the contingent beings, an existence beyond the cause. consequently, the expansive essence of god’s existence, as the cause of all causes, is limited by its contingent effects. he attributes his perspective to mulla sadra. however, this perspective has shortcomings: 1. contingent beings do not have an existence beyond the cause, and nothing other than the will of the causal existence defines them. they cannot limit the expansive existence of the first cause, and god is the unlimited intensity. 2. this perspective does not align with the explicit statements of sadra al muta’allihin and the mystics. mulla sadra emphasizes that discussing the gradation and longitudinal plurality of existence is a preliminary framework that prepares the mind for the ultimate perspective. this research employs an analytical critical method to elucidate master mesbah’s perspective and evaluates it based on the ultimate viewpoint of mulla sadra.